TS. Trương Thị Mỹ Nhân

Viện Kinh tế - Xã hội và Môi trường, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Email: truongmynhan76@gmail.com

ThS. Phan Thanh Huyền

Email: pthanhhuyen1128@gmail.com

Tóm tắt

Sau gần 40 năm Đổi mới, mở cửa hội nhập, Thủ đô Hà Nội ngày càng trở thành điểm đến hấp dẫn trong thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài, trong đó có đầu tư trực tiếp nước ngoài xanh. Nghiên cứu thực hiện phân tích các chính sách tài chính nhằm thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài xanh tại Hà Nội, chỉ ra một số bất cập, hạn chế trong thời gian qua. Trên cơ sở kết quả đạt được, nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả của các chính sách tài chính trong việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài xanh tại Thủ đô.

Từ khóa: Chính sách tài chính, đầu tư trực tiếp nước ngoài xanh, Hà Nội

Summary

After nearly 40 years of Innovation, opening up and integration, Ha Noi Capital has increasingly become an attractive destination for attracting foreign direct investment, including green foreign direct investment. The study analyzes financial policies to attract green foreign direct investment in Ha Noi, pointing out some shortcomings and limitations in the past. Based on the results achieved, the study proposes solutions to improve the effectiveness and efficiency of financial policies in green foreign direct investment in Ha Noi Capital.

Keywords: Financial policy, green foreign direct investment, Ha Noi City

GIỚI THIỆU

Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) xanh là một hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các dự án thân thiện với môi trường và hướng tới phát triển bền vững. FDI xanh góp phần hạn chế tình trạng ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên, tạo việc làm xanh, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, ứng phó với biến đổi khí hậu. Theo Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), FDI xanh gồm FDI tuân theo tiêu chuẩn môi trường quốc gia và đầu tư vào việc sản xuất trực tiếp các sản phẩm và dịch vụ môi trường ở nước nhận đầu tư. Ngân hàng Thế giới (WB) cho rằng, FDI xanh là hoạt động đầu tư vào sản xuất, kinh doanh, sử dụng năng lượng tiết kiệm hay nguyên vật liệu tái tạo hoặc thay thế. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và yêu cầu ngày càng cao về phát triển bền vững, việc đón nhận FDI xanh chính là cơ hội để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và là yếu tố then chốt để chuyển đổi mô hình phát triển sang hướng thân thiện với môi trường, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và góp phần thực hiện các cam kết quốc tế về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Việt Nam đã và đang thể hiện quyết tâm thúc đẩy FDI xanh như một trụ cột trong chiến lược phát triển, được thể hiện qua cam kết của Việt Nam về cắt giảm khí thải và hướng tới nền kinh tế xanh, bền vững không phát thải vào năm 2050 tại Hội nghị COP 26. Ngày 2/6/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 667/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược hợp tác đầu tư nước ngoài giai đoạn 2021-2030 với mục tiêu nâng cao chất lượng, hiệu quả hợp tác đầu tư nước ngoài, thu hút đầu tư có chọn lọc, tập trung vào các ngành, lĩnh vực ưu tiên, công nghệ cao, thân thiện với môi trường. Chiến lược cũng đề ra các giải pháp để cải thiện môi trường đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nước ngoài đầu tư, kinh doanh tại Việt Nam.

Dù chỉ chiếm 1% diện tích và 8,5% dân số, nhưng Hà Nội đóng góp đến 16% GDP quốc gia, thu ngân sách đạt 18,5% (khoảng 492.000 tỷ đồng), 20% thu nội địa của cả nước (462.000 tỷ đồng) (PV, 2024). Để thực hiện mục tiêu xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành phố “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại” xanh, thông minh, là động lực thúc đẩy phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, là cực tăng trưởng có vai trò dẫn dắt kinh tế của cả nước”, việc thu hút hiệu quả vốn FDI xanh là cần thiết. Trong các giải pháp thu hút vốn FDI xanh, Thành phố Hà Nội đã và đang chú trọng tập trung vào tháo gỡ những rào cản về cơ chế, đặc biệt triển khai thực hiện chính sách tài chính theo hướng minh bạch, ổn định, tiệm cận với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công, chính sách tài chính thu hút vốn FDI xanh trên địa bàn Hà Nội vẫn còn hạn chế cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện trong thời gian tới.

CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH THU HÚT VỐN FDI XANH TẠI HÀ NỘI

Thời gian qua, Hà Nội đã tích cực cải thiện môi trường đầu tư, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút FDI nói chung. Đặc biệt, Luật Thủ đô được Quốc hội thông qua năm 2024 đã tạo lập các cơ chế đặc thù, tạo môi trường cạnh tranh, nâng cao ưu thế của Thủ đô Hà Nội. Chính sách tài chính góp phần tạo môi trường đầu tư thông thoáng càng tạo ra sức hút đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Đối với việc thu hút FDI xanh, bên cạnh việc triển khai các chính sách tài chính của Nhà nước, một số chính sách, biện pháp phù hợp với lợi thế so sánh, mục tiêu phát triển của Hà Nội trong từng giai đoạn cũng được ban hành, cụ thể:

Chính sách thuế

Chính sách thuế là một trong những công cụ tài chính quan trọng được các quốc gia cũng như từng địa phương sử dụng nhằm thu hút đầu tư từ các khu vực kinh tế, trong đó có khu vực FDI. Đặc biệt, thuế thu nhập doanh nghiệp luôn được điều chỉnh để phù hợp với mục tiêu trong từng thời kỳ, phù hợp với thông lệ quốc tế, tạo ra sự bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế.

- Chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp: Thuế thu nhập doanh nghiệp đã được sửa đổi cho phù hợp với sự phát triển kinh tế - xã hội ở các giai đoạn khác nhau (từ mức thuế 32% năm 1997 giảm xuống 28% vào năm 2001; 25% vào năm 2009, 22% vào năm 2014 và từ ngày 01/1/2016 đến nay là 20%). Ngoài ra, các doanh nghiệp đầu tư vào các ngành được chỉ định là "ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược" như: công nghệ sạch, công nghệ cao… được miễn giảm thuế 4 năm và giảm 50% số thuế còn lại trong 9 năm tiếp theo. Theo Luật Thủ đô năm 2024, Hà Nội áp dụng mức thuế thu nhập doanh nghiệp 7% trong 33 năm cho các dự án công nghệ cao.

Hà Nội cũng tập trung phát triển trung tâm công nghệ cao tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc (khoảng 14 dự án công nghệ cao) để thu hút FDI vào các ngành công nghiệp mới. Các dự án có quy mô lớn (tổng số vốn đầu tư trên 4.000 tỷ đồng) được hưởng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong 30 năm thay vì 15 năm như trước đây.

- Chính sách thuế xuất, nhập khẩu: Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu đã được bổ sung, sửa đổi vào các năm 2001, 2005, 2016 để phù hợp với các cam kết quốc tế, đồng thời khuyến khích xuất khẩu và thu hút FDI. Đặc biệt, để khuyến khích doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô thân thiện môi trường, Chính phủ ban hành Nghị định số 57/2020/NĐ-CP bổ sung quy định xe ô tô chạy điện, xe ô tô sử dụng pin nhiên liệu, xe ô tô hybrid, xe ô tô sử dụng nhiên liệu sinh học hoàn toàn, xe ô tô sử dụng khí thiên nhiên (xe thân thiện môi trường) thuộc đối tượng của Chương trình ưu đãi thuế nhập khẩu đối với linh kiện ô tô.

Chính sách hỗ trợ thông qua quỹ hỗ trợ đầu tư xanh và đổi mới sáng tạo

Hà Nội được trao quyền thí điểm quỹ đầu tư mạo hiểm sử dụng vốn ngân sách nhà nước để hỗ trợ cho các doanh nghiệp công nghệ cao, doanh nghiệp khoa học công nghệ và các doanh nghiệp khởi nghiệp. Thành phố cũng được trao quyền tự chủ về tài chính lớn hơn, bao gồm: Hạn mức cho vay cao hơn, tài trợ hạ tầng cho các dự án FDI lớn nhằm thu hút FDI vào các lĩnh vực đang tập trung phát triển; thiết lập Quỹ Hỗ trợ đầu tư, trong đó có trợ cấp tài chính trực tiếp cho các dự án công nghệ lớn, công nghệ xanh.

Chính sách ưu đãi liên quan đến đất đai: Trước ngày 30/6/2014, chính sách ưu đãi về đất đai được thực hiện theo 2 hình thức giao đất có thu tiền sử dụng đất và thuê đất, áp dụng miễn giảm tổng số tiền phải nộp theo các mức 20%, 30%, 50% hoặc miễn giảm theo thời hạn 7 năm, 11 năm, 15 năm. Từ tháng 7/2014 đến nay, chính sách ưu đãi về đất đai thực hiện theo Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản quy định về thu tiền sử dụng đất, thu tiền thuê đất, thuê mặt nước. Chính sách này đã và đang phát huy tác dụng như một công cụ để thu hút FDI vào các vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, các lĩnh vực ưu tiên đầu tư.

Chính sách hỗ trợ xây dựng hạ tầng xanh, khu công nghiệp sinh thái: Để đáp ứng nhu cầu của thị trường và đón đầu dòng vốn FDI thế hệ mới, các chủ đầu tư bất động sản công nghiệp đang đẩy mạnh xây dựng các nhà xưởng xanh. Các khu công nghiệp, như: Hòa Lạc, Nam Hà Nội… được ưu đãi kéo dài thời gian thuê, chuẩn bị cơ sở hạ tầng đồng bộ để thu hút nguồn vốn FDI xanh vào lĩnh vực công nghiệp sạch, công nghệ cao (Ngọc Hiển, 2024).

Nhờ việc áp dụng nhiều chính sách tài chính khuyến khích, ưu đãi, đón đầu làn sóng FDI hướng đến phát triển bền vững, số lượng dự án dù biến động tăng, giảm không ổn định trong giai đoạn 2010-2025, nhưng dòng vốn FDI trên địa bàn Hà Nội nhìn chung có xu hướng tăng qua các năm (Bảng).

Bảng: Tình hình thu hút FDI của Thành phố Hà Nội giai đoạn 2010- tháng 5/2025

Nguồn: Tổng hợp dữ liệu từ Thống kê Thành phố Hà Nội

Đến nay, theo thống kê, đã có hơn 4.500 dự án FDI được triển khai tại Thành phố, với tổng số vốn đầu tư trên 33 tỷ USD. Các doanh nghiệp FDI đã đóng góp 10% thu ngân sách của thành phố và giải quyết công ăn việc làm cho 11% lực lượng lao động. Nhiều doanh nghiệp FDI đã có những giải pháp tiết kiệm năng lượng được Sở Công Thương Hà Nội trao danh hiệu cơ sở, công trình xây dựng sử dụng năng lượng xanh năm 2024, như Công ty TNHH Canon Việt Nam, Panasonic Việt Nam, Công ty Phụ tùng xe máy ô tô Goshi - Thăng Long, Công ty TNHH Điện Stanley Việt Nam... Trong đó, Panasonic Việt Nam là một doanh nghiệp FDI điển hình về trách nhiệm xã hội với các dự án cộng đồng như: đèn năng lượng mặt trời và chương trình trồng cây. Từ năm 2012, tại Khu công nghiệp Thăng Long, Panasonic Việt Nam đã công bố mô hình nhà máy “ý tưởng sinh thái”. Tập trung sản xuất các sản phẩm thân thiện môi trường hướng tới phát triển bền vững và thực hiện các hoạt động để nâng cao ý thức môi trường trong đông đảo cộng đồng.

Bên cạnh những thành công, theo quan sát của nhóm tác giả, việc thực thi chính sách tài chính nhằm thu hút FDI xanh trên địa bàn Hà Nội vẫn còn hạn chế, cụ thể như sau:

Thứ nhất, chính sách ưu đãi đầu tư khá đa dạng, tập trung chủ yếu vào hình thức ưu đãi dựa trên thu nhập, mà dường như không có các hình thức ưu đãi dựa trên chi phí; nên chưa thật sự thu hút các hình thức đầu tư thực sự, có lợi ích dài lâu.

Thứ hai, chính sách ưu đãi về thuế sẽ không còn lợi thế thu hút FDI khi các quốc gia áp dụng chính sách thuế tối thiểu toàn cầu. Các tập đoàn đa quốc gia sẽ phải nộp thêm thuế sung tại nước có hoạt động đầu tư hoặc nước của công ty mẹ. Điều này gián tiếp làm giảm tác dụng của ưu đãi thuế mà các doanh nghiệp đang được hưởng tại Việt Nam, qua đó ảnh hưởng đến quyết định đầu tư vào Việt Nam của các tập đoàn đa quốc gia thuộc đối tượng áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu.

Thứ ba, một số chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư đã được quy định trong luật nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể để triển khai nên chưa có tác dụng trong thực tế.

Thứ tư, thiếu chuẩn mực và tiêu chí xanh rõ ràng để sàng lọc các dự án và đo lường hiệu quả đầu tư xanh. Quỹ hỗ trợ thúc đẩy nguồn vốn xanh chưa được triển khai thực chất và hiệu qủa.

MỘT SỐ KIẾN NGHỊ

Quyết định số 1569/QĐ-TTg ngày 12/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã xác định phát triển nhanh, bền vững, bao trùm, hội nhập quốc tế, gắn với quá trình chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, phát triển kinh tế tuần hoàn. Cùng với đó là bối cảnh sắp xếp, sáp nhập và tổ chức thực hiện chính quyền 2 cấp, đòi hỏi Hà Nội cần triển khai hiệu quả các chính sách tài chính để tạo ra môi trường thuận lợi, tăng tính cạnh tranh trong thu hút FDI xanh. Theo đó, cần lưu ý các giải pháp cụ thể như sau:

Một là, tiếp tục hoàn thiện các chính sách tài chính kết hợp giữa tạo điều kiện thuận lợi, ưu đãi và sàng lọc có điều kiện. Hay nói cách khác, cần xác định các ngành nghề thu hút FDI xanh, các chính sách tài chính nhằm chọn lọc FDI xanh, các chính sách hỗ trợ, giám sát sau đầu tư.

Hai là, sớm ban hành tiêu chí “đầu tư xanh” rõ ràng, thống nhất từ cấp Trung ương đến cấp địa phương.

Ba là, ưu tiên đầu tư phát triển mạnh hạ tầng xanh, đặc biệt tại các khu công nghiệp và khu công nghệ cao.

Bốn là, tiếp tục nâng cao minh bạch, số hóa thủ tục, duy trì đối thoại thường xuyên với cộng đồng doanh nghiệp FDI.

Năm là, đối với chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp, cần xác định rõ ràng, cụ thể đối tượng và từng lĩnh vực/ngành nghề cần ưu đãi thuế. Có chính sách ưu đãi thuế đối với các nhóm lĩnh vực, ngành có đặc thù khác nhau. Không nên quá chú trọng các chính sách ưu đãi thuế mà cần hướng đến một hệ thống thuế tốt, minh bạch, công bằng, hiệu quả, phù hợp với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế. Ưu đãi thuế nên chuyển từ ưu đãi dựa trên doanh thu sang ưu đãi theo hiệu quả đầu tư và giá trị gia tăng.

Tài liệu tham khảo:

1. Châu Anh (2023). Những dấu ấn của “FDI xanh” tại Việt Nam, https://vneconomy.vn/nhung-dau-an-cua-fdi-xanh-tai-viet-nam.htm

2. Hậu Lộc (2025). Vốn ngoại rót mạnh vào Hà Nội, https://phapluat.tuoitrethudo.vn/von-ngoai-rot-manh-vao-ha-noi-104373.html

3. Ngọc Hiển (2024). 'Xanh hóa' khu công nghiệp là chìa khóa thu hút FDI tỉ đô, https://tuoitre.vn/xanh-hoa-khu-cong-nghiep-la-chia-khoa-thu-hut-FDI-ti-do-2024082613424541.htm?utm_source=chatgpt.co

4. Phan Nho (2025). Panasonic Việt Nam xác lập kỷ lục trồng 1 triệu cây xanh, https://tapchicongthuong.vn/panasonic-viet-nam-xac-lap-ky-luc-trong-1-trieu-cay-xanh-138604.htm

5. PV (2024). Kinh tế - xã hội Hà Nội năm 2024 đạt kết quả khá toàn diện, hiệu quả, https://consosukien.vn/kinh-te-xa-hoi-ha-noi-nam-2024-dat-ket-qua-kha-toan-dien-hieu-qua.htm

6. Thống kê Thành phố Hà Nội (2010-2025). Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội tại Thành phố Hà Nội các năm, từ năm 2010 đến tháng 5/2025.