Lê Kiên Cường

Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh

Email: cuonglk_ktqt@hub.edu.vn

Tóm tắt

Khu vực kinh tế tư nhân tại tỉnh Đồng Nai đóng vai trò chủ đạo trong giải quyết việc làm, duy trì tỷ trọng lao động cao nhất so với các khu vực kinh tế khác. Với đặc điểm linh hoạt, khả năng khởi sự nhanh chóng và ít phụ thuộc vào nguồn vốn lớn, khu vực này có khả năng tạo việc làm trong thời gian ngắn, từ đó góp phần quan trọng vào việc giảm tỷ lệ thất nghiệp và ổn định an sinh xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, khu vực kinh tế tư nhân không chỉ là trụ cột trong tạo việc làm mà còn là động lực thúc đẩy tăng trưởng bền vững của địa phương. Do đó, việc đề xuất các chính sách hỗ trợ phù hợp với khu vực này, để nâng cao hiệu quả công tác tạo việc làm là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm sự phát triển ổn định và lâu dài cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Từ khóa: Kinh tế tư nhân, lao động khu vực kinh tế tư nhân, kinh tế Đồng Nai

Summary

The private economic sector in Dong Nai province plays a pivotal role in job creation, maintaining the highest share of employment compared to other economic sectors. Characterized by flexibility, rapid startup capacity, and minimal dependence on large capital sources, this sector can generate employment within a short timeframe, thereby contributing significantly to reducing unemployment and ensuring social stability. In the current context, the private sector not only serves as the main pillar of employment generation but also as a driving force for sustainable local growth. Hence, proposing appropriate support policies for this sector to enhance the effectiveness of job creation is an urgent requirement to ensure stable and long-term socio-economic development of the province.

Keywords: Private economy, labor in the private sector, Dong Nai economy

ĐẶT VẤN ĐỀ

Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã khẳng định vai trò ngày càng quan trọng của khu vực này trong nền kinh tế quốc dân. Theo đó, đây là khu vực giữ vai trò then chốt trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, đồng thời góp phần tích cực vào công cuộc xoá đói, giảm nghèo và ổn định đời sống xã hội. Nhiều doanh nghiệp (DN) tư nhân đã không ngừng phát triển, khẳng định được thương hiệu trong nước và từng bước mở rộng hoạt động ra thị trường khu vực cũng như quốc tế.

Tuy nhiên, khu vực kinh tế tư nhân hiện vẫn đang phải đối mặt với nhiều rào cản kìm hãm quá trình phát triển, chưa có sự bứt phá rõ rệt về quy mô cũng như năng lực cạnh tranh và chưa đáp ứng được kỳ vọng trở thành lực lượng nòng cốt của nền kinh tế quốc dân. Phần lớn DN tư nhân có quy mô siêu nhỏ, nhỏ và vừa; năng lực tài chính còn hạn chế; trình độ quản trị DN chưa cao; khả năng ứng dụng công nghệ và đổi mới sáng tạo còn yếu. Bên cạnh đó, năng suất lao động, hiệu quả sản xuất kinh doanh và sức cạnh tranh của khu vực này nhìn chung chưa đạt mức kỳ vọng. Tư duy kinh doanh trong nhiều trường hợp còn thiếu tầm nhìn chiến lược, chưa tạo dựng được mối liên kết chặt chẽ với khu vực DN nhà nước và các DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), từ đó làm giảm khả năng tham gia vào các chuỗi giá trị trong nước và toàn cầu.

Khu vực kinh tế tư nhân tại tỉnh Đồng Nai bao gồm nhiều loại hình DN như DN tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn, hộ kinh doanh cá thể và hợp tác xã, với quy mô hoạt động linh hoạt và khả năng thích ứng cao trước sự biến động của thị trường. Khu vực này đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế địa phương, thể hiện qua các điểm nổi bật sau: (i) Là nguồn sử dụng lao động chủ lực, chiếm tỷ trọng lớn nhất so với hai khu vực kinh tế còn lại; (ii) Tạo việc làm nhanh chóng do đặc điểm dễ dàng khởi sự kinh doanh và ít phụ thuộc vào nguồn vốn lớn; (iii) Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế địa phương, đặc biệt trong các lĩnh vực sản xuất quy mô nhỏ, dịch vụ và thương mại.

Phát triển nguồn nhân lực trong khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam nói chung và tỉnh Đồng Nai nói riêng được xem là yêu cầu cấp bách, mang tính chiến lược đối với tiến trình phát triển kinh tế - xã hội. Đây không chỉ là nhu cầu nội tại nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của DN, mà còn là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế theo hướng bền vững, nâng cao năng suất lao động, tăng cường năng lực hội nhập quốc tế và hiện thực hóa các mục tiêu phát triển quốc gia trong dài hạn. Do đó, việc đề xuất các chính sách hỗ trợ phù hợp là yêu cầu cấp thiết nhằm tháo gỡ các khó khăn vướng mắc, xóa bỏ các rào cản để nâng cao hiệu quả tạo việc làm cho người lao động trong khu vực kinh tế tư nhân tại Đồng Nai, góp phần bảo đảm sự phát triển ổn định và lâu dài trong hiện tại cũng như tương lai cho địa phương.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LỰC LƯỢNG LAO ĐỘNG TỈNH ĐỒNG NAI

Lực lượng lao động tại tỉnh Đồng Nai đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương cũng như của khu vực Đông Nam Bộ nói chung. Với quy mô dân số đông và cơ cấu lao động tương đối đa dạng, lực lượng lao động của Đồng Nai có khả năng thích ứng với các ngành nghề khác nhau.

Bảng 1: Lực lượng lao động tại Đồng Nai

Đơn vị tính: Người

Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Đồng Nai 2024

Tổng số lực lượng lao động tăng trưởng đều qua các năm, từ khoảng 1.752.590 người năm 2019 lên đến 1.832.067 người năm 2023, tương đương mức tăng khoảng 4,5% trong vòng 5 năm. Đây là dấu hiệu tích cực thể hiện sự mở rộng về quy mô nguồn lao động của Tỉnh, phù hợp với sự phát triển kinh tế và gia tăng dân số trong khu vực.

Lao động nam có sự biến động nhẹ trong giai đoạn 2019-2022, từ 964.890 giảm xuống còn 945.400 người (năm 2020), sau đó tăng trở lại và đạt mức 991.957 người năm 2023, tăng khoảng 2,8% so với năm 2019. Lao động nữ có xu hướng tăng ổn định qua các năm, từ 787.700 người năm 2019 lên 840.110 người năm 2023, tương ứng tăng khoảng 6,7%.

Tỷ lệ lao động nữ tăng nhanh hơn lao động nam cho thấy sự tham gia ngày càng tích cực của nữ giới trong thị trường lao động tại Đồng Nai.

Lao động thành thị tăng mạnh từ 546.060 người năm 2019 lên 810.765 người năm 2023, tương đương mức tăng hơn 48%. Đây là mức tăng rất ấn tượng, phản ánh xu hướng đô thị hóa nhanh chóng và dịch chuyển lực lượng lao động từ nông thôn lên thành thị.

Lao động nông thôn có xu hướng giảm trong giai đoạn 2019-2021, từ 1.206.530 xuống còn 997.080 người, sau đó tăng nhẹ trở lại và đạt 1.021.302 người năm 2023. Tổng thể, lực lượng lao động nông thôn giảm khoảng 15% so với năm 2019.

Sự giảm sút lực lượng lao động nông thôn kết hợp với sự tăng trưởng mạnh ở khu vực thành thị cho thấy sự dịch chuyển cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp, dịch vụ và các ngành nghề đô thị.

Hình 1: Tỷ lệ thất nghiệp của lực lượng lao động tại Đồng Nai

Nguồn: Niên giám thống kê tỉnh Đồng Nai năm 2024

Tỷ lệ thất nghiệp tổng thể có xu hướng tăng qua các năm, từ 1,52% năm 2019 lên 2,66% năm 2023. Mức tăng này phản ánh những khó khăn nhất định trên thị trường lao động, có thể do tác động của các yếu tố như đại dịch COVID-19, biến động kinh tế và chuyển dịch cơ cấu lao động.

Nam giới có tỷ lệ thất nghiệp biến động và tăng rõ nét hơn, từ 1,65% năm 2019 lên đến 3,19% năm 2023. Tỷ lệ thất nghiệp ở nữ giới cũng tăng, nhưng mức tăng thấp hơn, từ 1,37% năm 2019 lên 2,02% năm 2023. Điều này cho thấy lao động nam chịu ảnh hưởng mạnh hơn trong các giai đoạn kinh tế khó khăn hoặc sự chuyển đổi cơ cấu ngành nghề.

Tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực nông thôn tăng đáng kể, từ 1,36% năm 2019 lên 3,29% năm 2023, mức cao nhất trong các nhóm. Ngược lại, tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực thành thị biến động không lớn, giảm nhẹ vào năm 2021 và 2022, rồi tăng trở lại 1,89% năm 2023 nhưng vẫn thấp hơn so với nông thôn.

Sự tăng tỷ lệ thất nghiệp tại nông thôn phản ánh những khó khăn trong việc chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang các ngành nghề khác, cũng như những hạn chế về cơ hội việc làm và đào tạo nghề tại khu vực này.

ĐÓNG GÓP CỦA KHU VỰC KINH TẾ TƯ NHÂN VỀ TẠO VIỆC LÀM CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG TỈNH ĐỒNG NAI

Khu vực kinh tế tư nhân tại tỉnh Đồng Nai trong những năm gần đây đã thể hiện vai trò quan trọng thông qua nhiều đóng góp nổi bật, bao gồm việc tạo việc làm, giảm tỷ lệ thất nghiệp, nâng cao năng suất lao động và thúc đẩy năng lực cạnh tranh trên thị trường. Đồng thời, khu vực này còn góp phần đáng kể vào nguồn thu ngân sách nhà nước, qua đó giảm bớt gánh nặng tài chính công. Trong số các đóng góp trên, khả năng tạo việc làm cho người lao động tại Đồng Nai được xem là thành tựu nổi bật nhất, góp phần ổn định xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương một cách bền vững.

Bảng 2: Lao động tại Đồng Nai phân theo loại hình kinh tế

Đơn vị tính: Người

Nguồn : Niên giám thống kê tỉnh Đồng Nai 2024

Tổng số lao động toàn tỉnh có xu hướng tăng nhẹ từ 2019 (1,726 triệu người), năm 2023 (1,785 triệu người). Số lượng lao động trong khu vực kinh tế Nhà nước có xu hướng giảm rõ rệt từ 129.130 người (2019) xuống mức thấp nhất 92.570 người (2022), rồi tăng nhẹ lại lên 98.429 người vào 2023. Giảm tổng cộng khoảng 30.701 người sau 5 năm (tương đương giảm 23,8%).

Lao động khu vực FDI tăng liên tục từ 2019 đến 2022 (tăng 19%). Năm 2023 có giảm nhẹ còn 659.971 người; tuy nhiên, xu hướng chung vẫn là tăng trưởng đáng kể, cho thấy Đồng Nai vẫn là điểm đến hấp dẫn cho FDI.

Cơ cấu lao động có chuyển dịch rõ rệt, tăng lao động ở khu vực tư nhân (ngoài Nhà nước) và giảm lao động khu vực Nhà nước. khu vực kinh tế ngoài Nhà nước là khu vực sử dụng nhiều lao động nhất qua các năm (chiếm khoảng 55-60% tổng số), có giảm nhẹ từ 2019 đến 2022 do dịch COVID-19 nhưng phục hồi rõ rệt năm 2023 (tăng gần 55.200 người so với 2022).

GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TẠO VIỆC LÀM CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG TRONG KHU VỰC KINH TẾ TƯ NHÂN TẠI ĐỒNG NAI

Trên cơ sở những kết quả đã đạt được, để tiếp tục hỗ trợ và nâng cao hiệu quả tạo việc làm cho người lao động trong khu vực kinh tế tư nhân tại Đồng Nai, thời gian tới cần quan tâm thực hiện một số giải pháp sau:

Hỗ trợ phát triển doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa

Đây là lực lượng chủ chốt trong khu vực tư nhân, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng số DN trên toàn Tỉnh. Họ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các cơ hội việc làm một cách linh hoạt và nhanh chóng. Cụ thể, cần thiết phải giảm thiểu chi phí đầu vào thông qua việc hỗ trợ chi phí thuê đất và mặt bằng sản xuất. Đồng thời, việc tạo điều kiện thuận lợi hơn trong tiếp cận nguồn vốn bằng cách mở rộng quỹ bảo lãnh tín dụng dành cho các DN nhỏ là điều cấp thiết. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh cải cách hành chính, cắt giảm thủ tục hành chính và thúc đẩy quá trình số hóa các quy trình cấp phép kinh doanh nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. Ngoài ra, việc áp dụng các chính sách ưu đãi thuế có chọn lọc, đặc biệt dành cho các DN tạo ra nhiều việc làm hoặc ưu tiên sử dụng lao động địa phương, sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Gắn kết đào tạo nghề với nhu cầu doanh nghiệp tư nhân

Nhiều DN tư nhân hiện đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động có kỹ năng chuyên môn. Đồng thời, nguồn nhân lực trẻ chưa được đào tạo một cách phù hợp với yêu cầu thực tiễn của quá trình sản xuất. Do đó, việc mở rộng các chương trình đào tạo nghề theo đơn đặt hàng từ phía các DN tư nhân là hết sức cần thiết. Bên cạnh đó, cần khuyến khích sự tham gia tích cực của các DN tư nhân trong việc xây dựng và hoàn thiện chương trình đào tạo tại các trung tâm nghề địa phương, nhằm đảm bảo sự phù hợp và hiệu quả trong đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu thị trường.

Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào nông thôn và vùng ven

Khu vực này sở hữu nguồn lao động dồi dào nhưng đồng thời đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt cơ hội việc làm, dẫn đến nhu cầu giảm áp lực di cư lên các đô thị. Do đó, việc hỗ trợ phát triển hạ tầng kỹ thuật thiết yếu như hệ thống điện, cấp nước và giao thông là hết sức cần thiết nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các DN tư nhân thu hút đầu tư và phát triển tại khu vực nông thôn.

Tăng cường liên kết giữa khu vực tư nhân với doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nhà nước

Việc thúc đẩy sự tham gia sâu rộng hơn của DN tư nhân vào chuỗi cung ứng quy mô lớn là một chiến lược then chốt nhằm mở rộng quy mô sản xuất và tăng cường tuyển dụng lao động. Cụ thể, cần thiết triển khai các chính sách hỗ trợ để DN tư nhân trở thành các đối tác vệ tinh cho các DN FDI. Đồng thời, việc phát triển công nghiệp hỗ trợ, gia công cũng như cung ứng nguyên vật liệu và phụ kiện cần được chú trọng nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và giá trị gia tăng trong chuỗi giá trị sản xuất.

(*) Nghiên cứu được thực hiện dựa trên các dữ liệu trước thời điểm sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh theo Nghị quyết số 202/2025/QH15.

Tài liệu tham khảo:

1. Ivancevich, John M (2010), Quản trị nguồn nhân lực. Nxb. Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.

2. Lý Hoàng Ánh (2016), Nguồn nhân lực cho DN có vốn đầu tư nước ngoài trên địa bàn tỉnh Đồng Nai. Nxb. Đồng Nai.

3. Tổng cục Thống kê (2024), Niên giám thống kê tỉnh 2024. Nxb. Thống kê.

4. Trần Thị Kim Dung (2018). Quản trị nguồn nhân lực. Nxb. Tài chính.