TS. Lãnh Thị Hoà

Trường Đại học Công nghiệp Quảng Ninh

Email: Lanhhoa84@gmail.com

Tóm tắt

Kế toán tinh gọn là việc áp dụng triết lý và phương pháp tinh gọn vào hệ thống tài chính và kế toán của doanh nghiệp, nhằm cải thiện hiệu quả hoạt động bằng cách quản lý chi phí theo dòng giá trị, thay đổi cách đánh giá hàng tồn kho và bổ sung thông tin phi tài chính vào báo cáo tài chính. Bài viết trao đổi tổng quan về kế toán tinh gọn, một số kỹ thuật và thách thức chính trong kế toán tinh gọn, từ đó đưa ra một số khuyến nghị cho doanh nghiệp Việt Nam.

Từ khóa: Kế toán tinh gọn, báo cáo tài chính, kế toán doanh nghiệp

Summary:

Lean accounting refers to the application of lean philosophy and methodologies to an enterprise’s financial and accounting systems to enhance operational efficiency through cost management along value streams, redefining inventory valuation, and integrating non-financial information into financial statements. This paper provides an overview of lean accounting, discusses key techniques and major challenges in its implementation, and proposes several recommendations for Vietnamese enterprises.

Keywords: Lean accounting, financial statements, business accounting

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh cạnh tranh và đổi mới mạnh mẽ hiện nay, sản xuất tinh gọn (Lean Production) được xem là giải pháp giúp doanh nghiệp loại bỏ lãng phí, nâng cao hiệu quả và giá trị gia tăng. Song song với đó, kế toán tinh gọn (Lean Accounting) ra đời nhằm bảo đảm hệ thống kế toán phù hợp với mô hình quản trị tinh gọn, hỗ trợ doanh nghiệp ra quyết định nhanh và chính xác.

Việc duy trì hệ thống kế toán truyền thống trong môi trường sản xuất tinh gọn có thể gây lệch pha trong quản trị và giảm hiệu quả hoạt động. Tại Việt Nam, dù khái niệm này đã được chú ý, tuy nhiên việc áp dụng còn hạn chế do quy mô nhỏ và nguồn lực tài chính yếu. Nghiên cứu này giới thiệu tổng quan về kế toán tinh gọn, một số kỹ thuật và thách thức khi triển khai, đồng thời đề xuất khuyến nghị phù hợp cho doanh nghiệp Việt Nam.

TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TINH GỌN

Khái niệm

Theo Kristina Russo (2025), kế toán tinh gọn là một phương pháp quản lý tài chính, tái cấu trúc các quy trình kế toán nhằm loại bỏ lãng phí, đồng thời nâng cao hiệu quả và báo cáo tài chính để đo lường và giám sát hoạt động tinh gọn tốt hơn.

Six Sigma (2024) khẳng định, kế toán tinh gọn bổ sung hoàn hảo cho sản xuất tinh gọn bằng cách loại bỏ lãng phí để phục vụ khách hàng. Mặt khác, kế toán tinh gọn đo lường các luồng giá trị từ đầu đến cuối, từ đơn hàng đến giao hàng. Sự đơn giản, quản lý trực quan và việc tập trung nỗ lực xoay quanh giá trị khách hàng tạo nên cốt lõi của kế toán tinh gọn thay vì việc quá nhiều lãng phí, ảnh hưởng đến quá trình chuyển đổi hoạt động của doanh nghiệp.

Lợi ích của kế toán tinh gọn

Theo Tổ chức BMA (2019), kế toán tinh gọn có lợi ích như: Tạo năng lực trong kế toán bằng cách loại bỏ lãng phí trong các quy trình kế toán; Kế toán tham gia đầy đủ vào cải tiến liên tục chức năng; Truyền thông tin liên quan và đáng tin cậy cho tất cả các khách hàng nội bộ để đưa ra quyết định hiệu quả; Tận dụng các kỹ năng phân tích của kế toán và làm huấn luyện viên tài chính tinh gọn trong toàn tổ chức.

Kristina Russo (2025) cho rằng, kế toán tinh gọn hướng đến việc cung cấp thông tin tài chính giúp các nhà lãnh đạo doanh nghiệp đưa ra quyết định sáng suốt hơn. Khi một công ty áp dụng triết lý tinh gọn, hoạt động, khuôn khổ ra quyết định và báo cáo tài chính nội bộ của công ty đều phải được điều chỉnh để phù hợp với các nguyên tắc và mục tiêu tinh gọn. Nói cách khác, kế toán tinh gọn nhấn mạnh vào thông tin được thiết kế riêng cho khách hàng nội bộ. Những khách hàng nội bộ này coi trọng thông tin kịp thời, có thể hành động và cụ thể, giúp họ phục vụ khách hàng tốt hơn và theo dõi tiến trình hướng tới các mục tiêu kinh doanh tinh gọn.

Việc dụng kế toán tinh gọn càng đặc biệt có ý nghĩa quan trọng đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa có nguồn lực kế toán hạn chế. Theo đó, các doanh nghiệp này được hưởng lợi từ báo cáo tài chính được đơn giản hóa, cung cấp những hiểu biết sâu sắc mà không cần kiến ​​thức chuyên môn để diễn giải. Ngoài ra, việc kế toán tinh gọn tập trung vào việc phân bổ trực tiếp chi phí vào các dòng giá trị, giúp làm rõ hơn về lợi nhuận, điều này có thể đặc biệt hữu ích cho các doanh nghiệp đang phát triển khi đưa ra các quyết định phân bổ nguồn lực quan trọng.

Nghiên cứu của Nguyễn Thị Sâm (2022) cho thấy, việc áp dụng kế toán tinh gọn giúp thay đổi căn bản các quy trình kế toán, kiểm soát và đo lường để thúc đẩy thay đổi và cải tiến, cung cấp thông tin phù hợp để kiểm soát và ra quyết định, cung cấp hiểu biết về giá trị của khách hàng, đánh giá chính xác tác động tài chính, hạn chế lãng phí.

Bảng 1: Một số lợi ích của kế toán tinh gọn

Nguồn: Tác giả tổng hợp

Một số kỹ thuật chính trong kế toán tinh gọn

Kế toán tinh gọn sử dụng một số kỹ thuật và công cụ để hợp lý hóa quy trình kế toán, loại bỏ lãng phí và cung cấp thông tin chính xác, kịp thời để thúc đẩy cải tiến liên tục. Theo Six Sigma (2024), có một số kỹ thuật chính trong kế toán tinh gọn bao gồm:

Một là, tính giá thành theo luồng giá trị: Không giống như các phương pháp tính giá thành truyền thống phân bổ chi phí chung cho các sản phẩm, tính giá thành theo luồng giá trị phân bổ chi phí cho luồng giá trị, cung cấp mức tiêu thụ thực tế của các nguồn lực cần thiết để duy trì luồng giá trị đó. Điều này cho phép hiểu rõ hơn về lợi nhuận sản phẩm và kinh tế quy trình.

Hai là, bảng điểm trong kế toán tinh gọn: Bảng điểm là các công cụ quản lý hiệu suất và báo cáo trực quan, hiển thị các chỉ số hiệu suất chính một cách nhanh chóng, chẳng hạn như vòng quay hàng tồn kho, năng suất lần đầu và lợi nhuận hoạt động của luồng giá trị. Bảng điểm sẽ cho biết liệu mỗi luồng giá trị có đạt được các mục tiêu hiệu suất tinh gọn hay không.

Ba là, báo cáo đơn giản: Kế toán tinh gọn đơn giản hóa các báo cáo và báo cáo kế toán bằng cách loại bỏ các giao dịch lãng phí, tóm tắt thông tin và sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu và biểu diễn trực quan. Điều này làm tăng tính minh bạch và cho phép ra quyết định nhanh hơn.

Bốn là, phương pháp tính giá thành Kaizen: Phương pháp tính giá thành Kaizen, hay cải tiến chi phí liên tục là một hệ thống liên tục giảm chi phí bằng cách giảm thiểu lãng phí và cải tiến quy trình thông qua các hoạt động Kaizen. Phương pháp này trái ngược với phương pháp kế toán chi phí truyền thống tập trung vào việc tuân thủ các tiêu chuẩn.

MỘT SỐ THÁCH THỨC KHI ÁP DỤNG KẾ TOÁN TINH GỌN

Hiện nay, ngày càng nhiều doanh nghiệp tiếp cận được với kế toán tinh gọn nhờ công nghệ hệ thống tài chính tiên tiến. Do vậy, dù kế toán tinh gọn bắt nguồn và phát triển mạnh mẽ trong ngành sản xuất dẫn đầu là các công ty như Toyota, Ford và General Electric, nhưng phương thức này đã được triển khai thành công trong các lĩnh vực bán lẻ, chăm sóc sức khỏe, dịch vụ chuyên nghiệp và phi lợi nhuận. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai tại các doanh nghiệp trên thế giới cũng cho thấy những thách thức đặt ra:

Thứ nhất, đào tạo nhân viên: Việc chuyển đổi sang kế toán tinh gọn đòi hỏi phải trang bị những kỹ năng mới cho toàn bộ tổ chức, không chỉ trong bộ phận tài chính và kế toán. Các nhà quản lý vận hành phải học cách diễn giải thông tin tài chính theo dòng giá trị và nhân viên kế toán sẽ cần được đào tạo về các nguyên tắc tinh gọn và kỹ thuật cải tiến quy trình. Việc đầu tư đào tạo này đòi hỏi thời gian và nguồn lực, đặc biệt là khi nhân viên đã một thời gian dài làm việc, quen với các hệ thống kế toán truyền thống.

Thứ hai, chi phí triển khai: Việc triển khai kế toán tinh gọn ban đầu thường yêu cầu các công ty phải cấu hình lại Hệ thống hoạch định nguồn lực doanh nghiệp (ERP) để hỗ trợ báo cáo luồng giá trị hoặc phát triển các công cụ bổ sung để thu thập và trình bày thông tin theo những cách mới. Ngoài việc điều chỉnh hệ thống, các công ty có thể phải chịu chi phí cho các chuyên gia tư vấn kế toán tinh gọn chuyên biệt và các chương trình đào tạo toàn diện. Việc triển khai thường đòi hỏi các nhóm liên chức năng phải họp thường xuyên, điều này khiến các nhân sự chủ chốt phải rời xa nhiệm vụ thường xuyên và đôi khi đòi hỏi nhân viên tạm thời phải quản lý khối lượng công việc trong quá trình chuyển đổi. Những khoản đầu tư này cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ ban điều hành và ngân sách hợp lý.

Thứ ba, báo cáo theo quy định: Các doanh nghiệp phải duy trì việc tuân thủ các yêu cầu báo cáo bên ngoài, ngay cả khi chỉ áp dụng kế toán tinh gọn nội bộ. Thay vì loại bỏ các báo cáo kế toán nội bộ truyền thống ngay lập tức, các doanh nghiệp thành công sẽ dần dần loại bỏ chúng, bổ sung các báo cáo tiêu chuẩn bằng các số liệu tập trung vào tinh gọn phản ánh những cải thiện trong hoạt động. Về ngắn hạn, điều này đòi hỏi phải đối chiếu giữa các báo cáo quản lý tinh gọn và báo cáo tài chính tuân thủ Nguyên tắc Kế toán được chấp nhận chung (GAAP). Các nhóm kế toán có thể cần duy trì các hệ thống song song trong quá trình chuyển đổi, điều này tạo thêm gánh nặng cho khối lượng công việc tăng lên cho đến khi các giải pháp tích hợp có thể được phát triển.

Thứ tư, chuyển đổi từ kế toán truyền thống: Sự phản đối văn hóa thường là thách thức lớn nhất khi các doanh nghiệp chuyển đổi từ các phương pháp kế toán truyền thống quen thuộc. Các chuyên gia kế toán được đào tạo về tính giá thành tiêu chuẩn và phân tích phương sai có thể nghi ngờ tính hợp lệ của các chỉ số tinh gọn được đơn giản hóa. Trong khi đó, các nhóm vận hành quen với ngân sách theo phòng ban và các thước đo hiệu suất có thể gặp khó khăn trong việc thích nghi với cấu trúc trách nhiệm giải trình theo dòng giá trị.

KHUYẾN NGHỊ CHO DOANH NGHIỆP VIỆT NAM

Hiện nay, phần lớn các doanh nghiệp Việt Nam có quy mô vừa và nhỏ, do vậy, việc áp dụng kế toán tinh gọn cũng rất phù hợp với đặc điểm này. Trên cơ sở kinh nghiệm của các doanh nghiệp, tập đoàn trên thế giới đã áp dụng kế toán tinh gọn, để áp dụng kế toán tinh gọn thành công, các nhà quản trị doanh nghiệp cần lưu ý một số vấn đề sau:

Một là, cần có chiến lược tinh rõ ràng, lâu dài bởi kế toán tinh gọn gắn liền với sản suất tinh gọn. Các doanh nghiệp thường áp dụng sản xuất tinh gọn trước rồi mới áp dụng kế toán tinh gọn. Do vậy, một chiến lược tinh gọn rõ ràng, lâu dài sẽ là động lực cho các doanh nghiệp áp dụng kế toán tinh gọn. Ngược lại, áp dụng kế toán tinh gọn là một trong những nhân tố giúp doanh nghiệp áp dụng sản xuất tinh gọn thành công.

Hai là, cần có một bộ máy kế toán tinh gọn, trong đó nhân viên kế toán tài chính và kế toán quản trị cần được phân công trực tiếp về từng bộ phận sản xuất để kế toán cập nhật, phân loại, kiểm soát và đánh giá chi phí của cả chuỗi giá trị và của nhóm hoạt động với các chuyên môn khác nhau trong cùng chuỗi giá trị được tốt hơn. Các nhân viên kế toán này sẽ đảm bảo tất cả các nghiệp vụ phát sinh liên quan tới bộ phận của mình. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần phải quan tâm đào tạo lại đội ngũ kế toán để chuyển từ kế toán truyền thống sang kế toán tinh gọn.

Ba là, doanh nghiệp cần thực hiện quy trình quản lý dòng chảy giá trị, tổ chức lại các phương pháp quản lý chi phí, thay đổi kỹ thuật đánh giá hàng tồn kho và tích hợp các thông tin phi tài chính vào hệ thống báo cáo của doanh nghiệp. Đặc biệt, cần một thước đo mới đánh giá thực hiện công việc của chuỗi giá trị, ví dụ: thời gian nguyên vật liệu từ giai đoạn bắt đầu về kho máy đến lúc là thành phẩm, thời gian thu tiền, thời gian bán hàng, thời gian giao hàng, số lượng hàng tồn kho theo chuỗi giá trị,…

Bốn là, tăng cường ứng dụng công nghệ số vào hoạt động kế toán tinh gọn. Thực tế cho thấy, công nghệ hiện đại tại các nhà máy và chuỗi cung ứng đang giúp kế toán tinh gọn trở nên hiệu quả hơn. Ví dụ, các cảm biến và thiết bị kết nối internet vạn vật (IoT) thu thập dữ liệu vận hành theo thời gian thực và truyền trực tiếp đến hệ thống tài chính. Điều này tạo ra phản hồi tức thời cần thiết cho kế toán tinh gọn, cho phép phát hiện ngay lập tức những thay đổi vận hành trong các chỉ số tài chính thay vì phải chờ nhiều tuần sau đó. Hay trí tuệ nhân tạo (AI) có thể phát hiện các mẫu hình trong dữ liệu tài chính và tự động đề xuất hoặc kích hoạt các thay đổi quy trình, hỗ trợ cải tiến liên tục với sự tham gia tối thiểu của con người. Blockchain bổ sung thêm một lớp nữa bằng cách theo dõi dòng chảy vật liệu từ nhà cung cấp đến khách hàng, cải thiện khả năng hiển thị, xác minh giao dịch và loại bỏ các nỗ lực đối chiếu lãng phí (Kristina Russo, 2025).

KẾT LUẬN

Kế toán tinh gọn là việc áp dụng tư duy và phương pháp của sản xuất tinh gọn vào toàn bộ hệ thống kế toán của doanh nghiệp, nhằm tối ưu hóa quy trình, quản lý chi phí hiệu quả theo dòng giá trị và cung cấp thông tin phù hợp cho việc ra quyết định kinh doanh, đặc biệt trong các doanh nghiệp sản xuất tinh gọn. Phương pháp này giúp doanh nghiệp đơn giản hóa báo cáo tài chính, tăng cường giá trị và cải thiện hiệu suất vận hành. Kế toán tinh gọn đặc biệt phù hợp với các doanh nghiệp đã và đang áp dụng quy trình sản xuất tinh gọn, nơi việc quản lý chi phí và hiệu quả hoạt động là cực kỳ quan trọng. Việc các nhà quản trị nắm được những vấn đề chính liên quan đến kế toán quản trị sẽ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Tài liệu tham khảo:

1. Kristina Russo (2025). What Is Lean Accounting and How Does It Work?, https://www.netsuite.com/portal/resource/articles/accounting/lean-accounting.shtml.

2. Nguyễn Thị Sâm (2022). Giải pháp ứng dụng kế toán tinh gọn tại doanh nghiệp Việt Nam. Tạp chí Công Thương - Các kết quả nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ, Số 2, tháng 2 năm 2022.

3. Six Sigma (2024). Getting Started with Lean Accounting. How Does it Work?, https://www.6sigma.us/lean-six-sigma-articles/lean-accounting/.