ThS. Đoàn Thanh Tùng

Trường Đại học Tài chính - Ngân hàng Hà Nội

Email: thanhtung@fbu.edu.vn

Tóm tắt

Nghiên cứu tập trung vào 4 tiêu chí: Trình độ kiến thức, Kỹ năng quản lý, Thái độ và Tố chất quản lý. Kết quả cho thấy, Trình độ kiến thức đạt mức trung bình khá, thể hiện sự chủ động học hỏi nhưng còn hạn chế về kiến thức thị trường và marketing. Kỹ năng quản lý ở mức khá, nổi bật là kinh nghiệm thực tiễn, giao tiếp và làm việc nhóm, song năng lực đàm phán và xử lý xung đột chưa đồng đều. Thái độ được đánh giá cao, phản ánh tinh thần trách nhiệm, dân chủ và đặt lợi ích tập thể lên hàng đầu. Về tố chất, cán bộ có khả năng hoạch định chiến lược, tổ chức công việc khoa học và tạo động lực, nhưng chưa thật sự nổi trội. Từ cơ sở đó, nghiên cứu đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị hợp tác xã nông nghiệp.

Từ khóa: Năng lực quản lý, thành viên ban quản trị, hợp tác xã nông nghiệp

Summary

The study focuses on 4 criteria: Knowledge level, Management skills, Attitude, and Management aptitude. The results show that the Knowledge level is at a fair-to-good average, reflecting proactive learning but still limited in market and marketing knowledge. Management skills are at a good level, with practical experience, communication, and teamwork standing out, but negotiation and conflict resolution abilities are not consistent. Attitude is highly rated, reflecting a spirit of responsibility, democracy, and prioritizing collective interests. Regarding aptitude, officials have the ability to strategize, organize work scientifically, and motivate, but are not truly outstanding. Based on that, the study proposes several solutions to enhance the management capacity of agricultural cooperative board members.

Keywords: Management capacity, board members, agricultural cooperative

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong giai đoạn hiện nay, phát triển kinh tế tập thể, đặc biệt là hợp tác xã (HTX) nông nghiệp, đang được Đảng và Nhà nước Việt Nam xác định là một trụ cột quan trọng trong tiến trình cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới đã nhấn mạnh: “Kinh tế tập thể với nhiều hình thức hợp tác đa dạng, trong đó HTX là nòng cốt, phải thực sự trở thành thành phần kinh tế quan trọng, cùng với kinh tế nhà nước trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân”. Tuy nhiên, để kinh tế tập thể phát triển bền vững, yếu tố con người giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Đội ngũ ban quản trị HTX là hạt nhân, bộ não điều hành, yếu tố quyết định sự phát triển của mô hình HTX, hơn lúc nào hết phải có đủ bản lĩnh, phẩm chất, năng lực, trí tuệ để dẫn dắt con thuyền HTX đi đến đích bến bờ tương lai. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy năng lực của đội ngũ này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được các nhu cầu của sự phát triển, đặc biết là trong bối cảnh nền kinh tế nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế, đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Tỉnh Thái Bình (nay là tỉnh Hưng Yên) là một trong những địa phương đi đầu trong phát triển HTX từ thời kỳ bao cấp đến nay. Cũng như các mô hình HTX đang hoạt động tại các địa phương khác, mô hình HTX nông nghiệp tại đây đang đứng trước yêu cầu đổi mới sâu rộng về phương thức hoạt động, cơ cấu tổ chức và hiệu quả sản xuất kinh doanh. Điều này xuất phát từ những bất cập về trình độ, năng lực quản lý, hoạch định chiến lược, điều hành sản xuất và khả năng thích ứng với thị trường nông sản ngày càng biến động. Đây cũng là điểm nghẽn của các HTX trong cả nước nói chung cần sớm được khai thông để phát huy tiềm lực con người vào công cuộc đổi mới hiện nay. Do đó, việc đánh giá thực trạng năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp nói chung và trường hợp của các HTX nông nghiệp Thái Bình (cũ) nói riêng là rất cần thiết.

THỰC TRẠNG NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA CÁC THÀNH VIÊN BAN QUẢN TRỊ HỢP TÁC XÃ NÔNG NGHIỆP

Để đánh giá năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp, tác giả tiến hành khảo sát 312 cán bộ quản lý tại các HTX nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Bình (từ tháng 2-4/2025).

Đánh giá năng lực quản lý theo tiêu chí “Trình độ kiến thức” của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp

Bảng 1: Năng lực quản lý theo tiêu chí “Trình độ kiến thức”

Nguồn: Tác giả tính toán dựa trên dữ liệu khảo sát

Năng lực quản lý và tác động của các yếu tố cấu thành tới năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị được thể hiện tại Bảng 1. Mức trung bình của các chỉ báo thuộc yếu tố “Trình độ kiến thức” dao động từ 3,45 đến 3,65 - mức trung bình khá, kết quả như sau:

- Tích cực học hỏi và cập nhật kiến thức để đối phó những thay đổi, thách thức, xu thế trong quá trình hoạt động của HTX nông nghiệp và ngành nông nghiệp, đạt điểm trung bình cao nhất (3,65), thể hiện hầu hết cán bộ quản lý có tinh thần cầu tiến, chủ động thích ứng với các thay đổi và thách thức trong hoạt động nông nghiệp. Đây là một yếu tố rất quan trọng trong bối cảnh môi trường nông nghiệp ngày càng biến động và chịu tác động mạnh từ thị trường, biến đổi khí hậu, công nghệ và hội nhập kinh tế.

- Hiểu các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động của HTX nông nghiệp, mức 3,60 phản ánh sự nhận thức khá rõ ràng của cán bộ quản lý về khung pháp lý, qua đó có thể giúp HTX nông nghiệp tuân thủ và vận hành hợp pháp, hiệu quả hơn, đồng thời tránh rủi ro mà còn tận dụng tốt các chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

- Đào tạo bài bản về quản trị HTX, giá trị trung bình 3,55 cho thấy đa số cán bộ đã có cơ hội tiếp cận với các chương trình đào tạo liên quan đến quản trị HTX nông nghiệp hoặc doanh nghiệp nhỏ, nhưng mức độ phổ biến và chất lượng đào tạo chưa thực sự đồng đều và sâu rộng. Nguyên nhân có thể đến từ việc hệ thống đào tạo chuyên sâu về quản lý HTX tại Việt Nam vẫn còn hạn chế, nội dung giảng dạy còn nặng về lý thuyết, thiếu tính thực tiễn, và chưa được cập nhật kịp thời với những thay đổi trong chính sách hoặc xu thế phát triển HTX kiểu mới. Ngoài ra, nhiều cán bộ quản lý HTX nông nghiệp xuất thân từ các lĩnh vực nghề nông truyền thống, chưa có điều kiện học tập chính quy về quản trị kinh doanh hoặc lãnh đạo tổ chức. Việc được đào tạo bài bản có ý nghĩa quan trọng không chỉ giúp người quản lý HTX nắm vững kiến thức nền về điều hành tổ chức, tài chính, nhân lực, marketing, mà còn giúp họ có tư duy chiến lược, năng lực quản trị rủi ro và khả năng xây dựng kế hoạch phát triển HTX dài hạn. Do đó, cần thiết có các chương trình đào tạo chuyên sâu, thiết kế phù hợp với thực tiễn quản lý HTX nông nghiệp ở cơ sở, kết hợp lý thuyết với tình huống thực tế, học từ trải nghiệm và ứng dụng công nghệ số trong điều hành sản xuất - kinh doanh nông nghiệp.

- Hiểu rõ về quy trình sản xuất nông nghiệp của HTX nông nghiệp, giá trị trung bình đạt 3,50, cho thấy cán bộ quản lý có mức độ nhận thức tương đối khá về quy trình sản xuất nông nghiệp, nhưng chưa thực sự sâu sắc hoặc đồng đều. Có thể do một số cán bộ không xuất thân từ lĩnh vực nông nghiệp hoặc chưa được đào tạo chuyên sâu, trong khi quy trình sản xuất hiện nay đang thay đổi nhanh chóng dưới tác động của công nghệ và yêu cầu thị trường. Để nâng cao hiệu quả quản lý và năng lực chuyên môn, các HTX cần tăng cường đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý về quy trình sản xuất nông nghiệp hiện đại, khuyến khích họ tham gia thực tiễn sản xuất và cập nhật các mô hình tiên tiến. Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sản xuất mà còn góp phần quan trọng vào việc phát triển bền vững HTX nông nghiệp trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng cao.

- Nắm vững kiến thức về thị trường tiêu thụ và marketing sản phẩm nông nghiệp, giá trị trung bình thấp nhất (3,45), cho thấy kiến thức về tiếp cận thị trường và năng lực marketing của cán bộ quản lý HTX nông nghiệp còn hạn chế. Đây cũng là một điểm yếu phổ biến trong khu vực nông nghiệp truyền thống. Do đó, cần có các chương trình đào tạo chuyên sâu hoặc tư vấn hỗ trợ để nâng cao kiến thức thị trường, năng lực xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu và định hướng tiêu thụ sản phẩm.

Đánh giá năng lực quản lý theo tiêu chí “Kỹ năng quản lý” của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp

Bảng 2: Năng lực quản lý theo tiêu chí “Kỹ năng quản lý”

Nguồn: Tác giả tính toán dựa trên dữ liệu khảo sát

Kết quả đánh giá năng lực quản lý theo tiêu chí Kỹ năng quản lý được thể hiện tại Bảng 2 với chỉ báo Năm kinh nghiệm làm việc tại các tổ chức tương tự HTX nông nghiệp đạt giá trị trung bình cao nhất (3,85) và 3 chỉ báo là: Khả năng đàm phán với đối tác, khách hàng, chính quyền địa phương; Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn và xung đột trong HTX; Hiểu rõ cơ cấu, quy trình hoạt động của các tổ chức, đơn vị như mô hình HTX đều ở mức 3,70, cho thấy cần phải nâng cao kỹ năng mềm cũng như cần nâng cao kiến thức về nhận thức pháp luật, quy trình thực thi trong hoạt động HTX.

Đánh giá năng lực quản lý của theo tiêu chí “Thái độ” của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp

Bảng 3: Năng lực quản lý của theo tiêu chí “Thái độ”

Nguồn: Tác giả tính toán dựa trên dữ liệu khảo sát

Kết quả khảo sát năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị theo tiêu chí “Thái độ” được thể hiện tại Bảng 3, cụ thể:

- Tận tâm và có trách nhiệm trong công việc quản lý HTX, với giá trị trung bình 3,97, mức điểm gần sát mức “đồng ý mạnh” cho thấy đội ngũ cán bộ HTX đang duy trì tinh thần trách nhiệm tốt, là yếu tố then chốt giúp HTX nông nghiệp vận hành ổn định và tạo dựng lòng tin từ các thành viên. Tuy nhiên, để phát huy hơn nữa, cần có cơ chế khuyến khích và công nhận sự cống hiến của người quản lý trong nội bộ HTX.

- Tôn trọng ý kiến của các thành viên ban quản trị và đối xử công bằng đối với các thành viên của HTX nông nghiệp, kết quả 4,07 - thể hiện tư duy dân chủ, cởi mở và công bằng trong phong cách lãnh đạo, khẳng định rằng phần lớn cán bộ HTX nông nghiệp đã có ý thức rõ ràng về vai trò tập thể và giá trị công bằng trong quản lý - nền tảng cho một HTX phát triển bền vững và minh bạch.

- Lợi ích của HTX và các thành viên HTX nông nghiệp lên hàng đầu, giá trị trung bình cao nhất (4,18), thể hiện lợi ích chung là yếu tố sống còn để tạo sự đồng lòng giữa các thành viên. Đây là một điểm mạnh nổi bật cần được tiếp tục gìn giữ và lan tỏa.

- Sẵn sàng đối diện với những thách thức trong hoạt động của HTX và tìm cách giải quyết những vấn đề, giá trị trung bình 4,00 thể hiện khả năng dám nghĩ, dám làm và đối diện với khó khăn sẽ giúp người quản lý đưa ra các giải pháp linh hoạt, sáng tạo, từ đó giúp HTX vượt qua giai đoạn khó khăn và phát triển bền vững.

- Mong muốn đóng góp lâu dài cho sự phát triển của HTX nông nghiệp, với điểm trung bình 4,09 cho thấy mức độ gắn bó cao của người quản lý cũng tạo điều kiện thuận lợi cho việc tích lũy kinh nghiệm, chuyển giao tri thức và dẫn dắt HTX đi theo định hướng hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa.

- Sẵn sàng học hỏi và thay đổi để thích nghi với môi trường mới, kết quả 3,92 cho thấy nhiều cán bộ đã có ý thức cập nhật kiến thức, tiếp nhận cái mới, tuy nhiên vẫn còn một bộ phận cần được hỗ trợ nhiều hơn trong việc tiếp cận công nghệ, chính sách mới và xu hướng quản lý hiện đại.

Kết quả đánh giá năng lực quản lý theo tiêu chí “Tố chất quản lý” của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp

- Tận tâm và có trách nhiệm trong công việc quản lý, đạt giá trị trung bình 3,97 thể hiện ý thức trách nhiệm cao của đội ngũ cán bộ, đây là yếu tố then chốt giúp HTX nông nghiệp vận hành ổn định và tạo dựng lòng tin từ các thành viên. Tuy nhiên, để phát huy hơn nữa, cần có cơ chế khuyến khích và công nhận sự cống hiến của người quản lý trong nội bộ HTX.

- Tôn trọng ý kiến của các thành viên ban quản trị và đối xử công bằng đối với các thành viên của HTX nông nghiệp, giá trị trung bình cao nhất (4,07), thể hiện tư duy dân chủ, cởi mở và công bằng trong phong cách lãnh đạo. Việc lắng nghe ý kiến và đối xử bình đẳng giúp xây dựng văn hóa tổ chức tích cực, nâng cao sự gắn bó và đoàn kết nội bộ HTX nông nghiệp. Tư duy tôn trọng tập thể cũng giúp hạn chế mâu thuẫn, tăng cường sự đồng thuận trong ra quyết định. Mức điểm này khẳng định rằng phần lớn cán bộ HTX nông nghiệp đã có ý thức rõ ràng về vai trò tập thể và giá trị công bằng trong quản lý - nền tảng cho một HTX phát triển bền vững và minh bạch.

- Luôn đặt lợi ích của tập thể và các thành viên HTX nông nghiệp lên hàng đầu, đạt 4,18, cho thấy tinh thần hướng tới lợi ích tập thể rất rõ ràng ở đội ngũ cán bộ quản lý HTX nông nghiệp. Trong mô hình HTX, việc đề cao lợi ích chung là yếu tố sống còn để tạo sự đồng lòng giữa các thành viên. Mức điểm này thể hiện sự nhất quán trong nhận thức và hành động của cán bộ, từ đó giúp tăng cường niềm tin của xã viên, đồng thời giảm thiểu xung đột lợi ích và hiện tượng cá nhân hóa quyền lực trong quản lý. Đây là một điểm mạnh nổi bật cần được tiếp tục gìn giữ và lan tỏa.

- Sẵn sàng đối diện với những thách thức trong hoạt động của HTX và chủ động tìm cách giải quyết những vấn đề, có giá trị trung bình 4,00 cho thấy cán bộ quản lý HTX nông nghiệp có thái độ chủ động và tinh thần cầu tiến khi đối mặt với khó khăn, thử thách trong quá trình điều hành. Đây là phẩm chất rất cần thiết trong bối cảnh hoạt động HTX nông nghiệp ngày càng chịu nhiều áp lực từ thị trường, biến đổi khí hậu và yêu cầu đổi mới mô hình. Khả năng dám nghĩ, dám làm và đối diện với khó khăn sẽ giúp người quản lý đưa ra các giải pháp linh hoạt, sáng tạo, từ đó giúp HTX vượt qua giai đoạn khó khăn và phát triển bền vững.

- Mong muốn đóng góp lâu dài cho sự phát triển của HTX nông nghiệp, với điểm trung bình 4,09, thể hiện tư duy phát triển bền vững và mong muốn gắn bó lâu dài với tổ chức. Đây là tín hiệu tích cực thể hiện tinh thần trách nhiệm và lòng trung thành, góp phần xây dựng HTX có định hướng chiến lược dài hạn, ổn định đội ngũ và duy trì giá trị cộng đồng. Mức độ gắn bó cao của người quản lý cũng tạo điều kiện thuận lợi cho việc tích lũy kinh nghiệm, chuyển giao tri thức và dẫn dắt HTX đi theo định hướng hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa.

- Sẵn sàng học hỏi và thay đổi để thích nghi với môi trường mới, với kết quả 3,92 phản ánh rằng phần lớn cán bộ quản lý HTX nông nghiệp có tư duy đổi mới, linh hoạt và thích ứng với những thay đổi trong môi trường kinh tế - xã hội. Trong thời đại công nghệ và chuyển đổi số, khả năng học hỏi và thích nghi là điều kiện sống còn để HTX không bị tụt hậu. Mức điểm khá cao này cho thấy nhiều cán bộ đã có ý thức cập nhật kiến thức, tiếp nhận cái mới, tuy nhiên vẫn còn một bộ phận cần được hỗ trợ nhiều hơn trong việc tiếp cận công nghệ, chính sách mới và xu hướng quản lý hiện đại.

Đánh giá chung về năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp

Bảng 4: Đánh giá chung về năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị

Nguồn: Tác giả tính toán dựa trên dữ liệu khảo sát

Bảng 4, đánh giá chung về năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp được thể hiện cụ thể như sau:

- Khả năng xây dựng chiến lược và xác định mục tiêu dài hạn cho HTX, ở mức 3,92 cho thấy cán bộ quản lý có nhận thức và năng lực tương đối cao trong việc xây dựng chiến lược và định hướng phát triển lâu dài cho tổ chức. Tuy chưa đạt ngưỡng tuyệt đối, nhưng điểm số này phản ánh rằng nhiều cán bộ đã chuyển từ tư duy điều hành ngắn hạn sang tư duy quản trị theo mục tiêu dài hạn, đây là một tín hiệu tích cực cho quá trình chuyên nghiệp hóa hoạt động của HTX nông nghiệp.

- Giữ bình tĩnh và quyết đoán trong những tình huống áp lực cao, với 3,96 thể hiện khả năng làm chủ cảm xúc, giữ vững lập trường và ra quyết định kịp thời trong điều kiện áp lực cao, giúp HTX vượt qua khủng hoảng và duy trì sự ổn định trong tổ chức.

- Chủ động trong công việc, không chờ đợi sự chỉ đạo mới bắt đầu hành động, giá trị trung bình 3,92 phản ánh rõ nét tinh thần chủ động và tính tự lập cao của đội ngũ cán bộ quản lý HTX nông nghiệp. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy cán bộ HTX đã vượt qua lối làm việc hành chính bị động, hướng đến phong cách lãnh đạo tích cực và năng động hơn.

- Chủ động tổ chức và thường xuyên sắp xếp công việc một cách khoa học, hiệu quả, đạt 4,04 thể hiện khả năng tổ chức công việc một cách khoa học, logic và hiệu quả là điểm mạnh nổi bật của cán bộ quản lý HTX nông nghiệp. Khả năng này không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực, mà còn đảm bảo tiến độ thực hiện các kế hoạch sản xuất kinh doanh và cải thiện môi trường làm việc trong HTX. Một người quản lý có năng lực tổ chức tốt cũng sẽ góp phần nâng cao hiệu suất làm việc chung, giảm thiểu lãng phí và xây dựng văn hóa làm việc chuyên nghiệp. Đây là một lợi thế quan trọng cần được nhân rộng trong toàn hệ thống HTX nông nghiệp.

KẾT LUẬN

Nghiên cứu về năng lực quản lý của các thành viên ban quản trị HTX nông nghiệp tại Thái Bình (cũ) đã khẳng định rằng, mặc dù đội ngũ cán bộ hiện nay có nhiều phẩm chất tích cực, tinh thần trách nhiệm cao và bề dày kinh nghiệm thực tiễn, song vẫn tồn tại những khoảng trống trong tri thức, kỹ năng thị trường và năng lực quản trị hiện đại. Đây là những yếu tố có thể trở thành điểm nghẽn đối với tiến trình chuyên nghiệp hóa và nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX nông nghiệp.

Để khắc phục, cần có giải pháp đồng bộ góp phần nâng cao chất lượng quản trị HTX nông nghiệp, hiện thực hóa mục tiêu phát triển kinh tế tập thể trở thành thành phần quan trọng của nền kinh tế quốc dân trong giai đoạn tới, gồm: (i) nâng cao chất lượng và tính thực tiễn của các chương trình đào tạo quản trị HTX; (ii) tăng cường hỗ trợ tiếp cận thị trường, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu; (iii) đẩy mạnh áp dụng công nghệ số trong quản lý và sản xuất; và (iv) xây dựng cơ chế khuyến khích, đãi ngộ để giữ chân và phát huy năng lực của đội ngũ quản lý HTX.

(*) Nghiên cứu được thực hiện trước thời điểm sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh theo Nghị quyết số 202/2025/QH15.

Tài liệu tham khảo:

1. Ban Chấp hành Trung ương (2022). Nghị quyết số 20-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới, https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=207930.

2. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2022). Toàn cảnh hợp tác xã nông nghiệp Việt Nam 2022: hướng tới nền nông nghiệp hiện đại, tuần hoàn, phát thải thấp, https://ami.vnua.edu.vn/wp-content/uploads/2023/04/Toan-canh-2023_final.pdf?

3. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (2023). Báo cáo kết quả khảo sát năng lực cán bộ HTX năm 2023, https://mard.gov.vn

4. Cổng thông tin điện tử tỉnh Thái Bình (2021). Thái Bình nâng cao chất lượng hợp tác xã nông nghiệp, https://thaibinh.gov.vn/tin-tuc/tin-kinh-te/thai-binh-nang-cao-chat-luong-hop-tac-xa-nong-nghiep.html?

5. Vũ Trọng Bình & Nguyễn Văn Bộ. (2020). Phát triển mô hình hợp tác xã kiểu mới trong bối cảnh tái cơ cấu nông nghiệp ở Việt Nam, Tạp chí Kinh tế & Dự báo, số 15, tr. 33-38.