ThS. Nguyễn Xuân Vinh

Trường Đại học Đồng Tháp

Email: xuanvinh30@gmail.com

TS. Lương Nguyễn Duy Thông

Trường Đại học Trà Vinh

Email: lndthong@tvu.edu.vn

Tóm tắt

Hiện nay, khi nhu cầu trải nghiệm thực tế, sống xanh ngày càng gia tăng, mô hình nông nghiệp kết hợp du lịch không còn là khái niệm mới mà đã trở thành xu thế phát triển du lịch bền vững. Đây là sự kết hợp giữa sản xuất nông nghiệp với hoạt động du lịch nhằm tạo ra giá trị gia tăng kép: Vừa khai thác hiệu quả đất đai, lao động, vừa thu hút du khách đến trải nghiệm, nghỉ dưỡng, học tập và tiêu dùng tại nguồn. Trên cơ sở đánh giá thực trạng hoạt động du lịch nông nghiệp tại Đồng bằng sông Cửu Long, nghiên cứu đề xuất giải pháp nhằm khai thác bền vững tiềm năng, tạo ra hướng đi mới cho du lịch nông nghiệp, góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Vùng.

Từ khóa: Phát triển bền vững, du lịch nông nghiệp, Đồng bằng sông Cửu Long

Summary

At present, as the demand for real-life experiences and green lifestyles continues to rise, the model of agriculture combined with tourism is no longer a new concept but has become a trend in sustainable tourism development. This model integrates agricultural production with tourism activities to generate dual added value: optimizing land and labor use while attracting visitors for experiences, leisure, education, and on-site consumption. Based on an assessment of the current situation of agricultural tourism in the Mekong Delta, the study proposes solutions to sustainably exploit its potential, create new development pathways for agricultural tourism, and contribute to the region’s socio-economic growth.

Keywords: Sustainable development, agricultural tourism, Mekong Delta

GIỚI THIỆU

Với một nền nông nghiệp nhiệt đới đa dạng theo vùng miền, Việt Nam có nhiều điều kiện để phát triển loại hình du lịch nông nghiệp. Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng nông nghiệp hàng đầu ở nước ta, được mệnh danh là “vựa lúa”, “vựa trái cây” và “vựa tôm - cá” của cả nước, cùng với hệ sinh thái phong phú đa dạng, khung cảnh sông nước hiền hòa, người dân thân thiện, mến khách và những giá trị văn hóa đặc sắc… có những tiềm năng, thế mạnh to lớn về du lịch nông nghiệp.

Tuy nhiên, sự phát triển du lịch nông nghiệp ở ĐBSCL còn nhỏ lẻ, tự phát; sản phẩm du lịch nông nghiệp còn nghèo nàn, đơn điệu, kiểu “cây nhà lá vườn”, chất lượng chưa cao; chưa hình thành sự liên kết, phối hợp với các doanh nghiệp lữ hành để tạo nguồn khách cho du lịch nông nghiệp… Do vậy, việc đánh giá thực trạng phát triển du lịch nông nghiệp ở vùng ĐBSCL, từ đó đưa ra các giải pháp phát triển theo hướng xanh và bền vững là cần thiết.

THỰC TRẠNG DU LỊCH NÔNG NGHIỆP CỦA VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG

Tiềm năng và một số kết quả đạt được

ĐBSCL là một trong những vùng đồng bằng rộng lớn nhất thế giới (đứng thứ 3, sau đồng bằng Amazon của Braxin và Đồng bằng sông Hằng của Ấn Độ). Đây còn là vùng sinh thái ngập nước và đa dạng sinh học rất hiếm trên thế giới. Sông Mekong cũng là sông lớn nhất Đông Nam Á và là một trong 10 sông lớn nhất thế giới, được coi là dòng sông mẹ bồi đắp phù sa màu mỡ cho đồng bằng, tạo nên một nền nông nghiệp trù phú, cảnh quan sông nước hữu tình. Nơi đây không chỉ được biết đến như là một trung tâm nông nghiệp lớn nhất ở Việt Nam mà còn có tầm ảnh hưởng đến phạm vi toàn cầu. Cụm các tỉnh ven sông Tiền và sông Hậu là vùng trồng cây ăn trái, như: Vĩnh Long, Đồng Tháp, TP. Cần Thơ. Vùng ngập nước có Đồng Tháp Mười bao phủ phần lớn các tỉnh Long An (nay là Tây Ninh), Đồng Tháp và Vùng Tứ giác Long Xuyên thuộc An Giang. Vùng ngập mặn ven biển có các tỉnh Đồng Tháp, Vĩnh Long, Cà Mau, An Giang(*).

Với những tiềm năng to lớn như trên, hoạt động du lịch nông nghiệp ở ĐBSCL đã có bước phát triển đáng kể. Theo đó, nhiều mô hình du lịch nông nghiệp mới đã được xây dựng và đưa vào khai thác, thu hút du khách, như: Các khu vườn cây ăn trái kết hợp trải nghiệm thu hoạch; Các mô hình du lịch sinh thái kết hợp với các làng nghề truyền thống; Du lịch cộng đồng tại các nông trại, homestay; Du lịch kết hợp tham quan các trang trại công nghệ cao. Có thể kể đến như: Trại rắn Đồng Tâm (Đồng Tháp), Làng cá bè Châu Đốc (An Giang), Khu nuôi cấy ngọc trai Phú Quốc (An Giang). Nhiều địa phương ở ĐBSCL đã tổ chức thành công cho các du khách trải nghiệm các hoạt động đánh bắt cá truyền thống: tát mương bắt cá, câu cá (Vĩnh Long, Cần Thơ…), săn cá hô trên sông Mekong ở Phú Tân (An Giang), thẻ mực ở Phú Quốc (An Giang)...

Để tận dụng tiềm năng, lợi thế, các địa phương trong Vùng đã tăng cường liên kết để tạo ra các tour, tuyến du lịch độc đáo. Đáng chú ý là "cú bắt tay" giữa TP. Hồ Chí Minh và ĐBSCL để phát triển các tuyến du lịch đường sông, tận dụng thế mạnh sông nước của Vùng. Đến tháng 6/2025, ĐBSCL có tổng cộng 63 điểm du lịch tiêu biểu cấp Vùng. Nhiều chương trình tour du lịch nông nghiệp đem lại những trải nghiệm thú vị thể hiện rõ tính kết nối, liên kết các địa phương trong Vùng như tour “Một ngày làm nông dân”, “Hạt gạo từ đâu”, “Vui cùng hoa lúa”, “Trải nghiệm mùa nước nổi của ngư dân vùng Đồng Tháp Mười”, “Mỗi ngày một nghề”, “Đi trong màu xanh của vườn cây trái” đi tới nhiều địa phương trong Vùng như Cần Thơ, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Cà Mau…

Theo thống kê, năm 2024, vùng ĐBSCL đã đón 52 triệu lượt khách du lịch, tăng 15,9% so với năm 2023. Trong đó, khách quốc tế đạt hơn 2,8 triệu lượt, tăng hơn 49%. Tổng doanh thu từ du lịch đạt trên 62.000 tỷ đồng, tăng hơn 36% so với năm 2023. Trong 6 tháng đầu năm 2025, tổng lượng khách du lịch đến ĐBSCL đạt hơn 35,1 triệu lượt, tăng 17,6% so với cùng kỳ năm 2024; trong đó khách quốc tế ước đạt hơn 2 triệu lượt, tăng 53,4% so với cùng kỳ năm 2024, cho thấy sự phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch; tổng thu từ du lịch đạt gần 53.881 tỷ đồng, tăng 54% so với cùng kỳ năm 2024.

Những khó khăn, thách thức

Một là, hạ tầng giao thông và lưu trú vẫn còn là điểm nghẽn lớn cản trở du lịch nông nghiệp. ĐBSCL có sông ngòi chằng chịt, hệ thống giao thông chưa được đồng bộ, khiến việc di chuyển của du khách gặp nhiều trở ngại. Nhiều điểm du lịch miệt vườn nằm sâu trong cù lao, đường bộ hẹp và xuống cấp, chưa có tuyến xe công cộng thuận tiện.

Hai là, du lịch nông nghiệp, nông thôn tại ĐBSCL chưa có hành lang pháp lý cụ thể để được hưởng các chính sách ưu đãi khi đầu tư nhằm phát triển bền vững, ổn định. Luật Du lịch 2017 chưa đề cập cụ thể loại hình du lịch nông nghiệp, nông thôn. Chính vì vậy, cơ chế, chính sách hỗ trợ, ưu đãi đối với tổ chức, hộ gia đình, cá nhân phát triển du lịch nông nghiệp, nông thôn cũng chưa được quy định cụ thể.

Ba là, đa số các điểm du lịch nông nghiệp quy mô hộ gia đình, tài chính hạn chế, thiếu sự đầu tư bài bản. Nhiều nơi người dân tận dụng nhà ở, vườn cây sẵn có để làm du lịch nên chất lượng dịch vụ không đồng đều, thiếu tính chuyên nghiệp. Phần lớn các hộ chưa liên kết thành mạng lưới hay hợp tác xã để cùng quản lý, quảng bá. Nhìn chung, mức độ hài lòng của du khách với dịch vụ chưa cao, dẫn đến tỷ lệ khách quay lại thấp.

Bốn là, nguồn nhân lực du lịch vừa thừa lại vừa thiếu: thừa về số lượng nhưng thiếu về chất lượng. Theo thống kê, toàn Vùng hiện có khoảng 150.000 lao động du lịch, song 51% chưa qua đào tạo chuyên môn. Tỷ lệ lao động có bằng đại học, cao đẳng du lịch chỉ khoảng 8%, tập trung chủ yếu ở các trung tâm. Điều này gây cản trở lớn trong việc phục vụ khách quốc tế cũng như khai thác các thị trường khách tiềm năng.

Năm là, biến đổi khí hậu, rủi ro dịch bệnh và an toàn thực phẩm cũng đặt ra những thách thức dài hạn. Vùng đang chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu: nước biển dâng, xâm nhập mặn sâu vào nội đồng, thời tiết cực đoan làm ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và mùa vụ du lịch. Giai đoạn 2030-2040 dự báo nhiệt độ cao nhất trung bình trong mùa khô sẽ tăng, lượng mưa đầu vụ Hè Thu sẽ giảm, mùa mưa sẽ bắt đầu trễ hơn, diện tích ngập do lũ sẽ tăng, áp thấp nhiệt đới và bão có xu hướng gia tăng…

GIẢI PHÁP TRONG THỜI GIAN TỚI

Từ bối cảnh tổng quan trên, để du lịch nông nghiệp ĐBSCL phát triển bền vững trong giai đoạn 2025-2030 và tầm nhìn đến năm 2045, cần các giải pháp phát triển toàn diện và đồng bộ sau:

Thứ nhất, chiến lược thương hiệu

ĐBSCL cần xây dựng một thương hiệu du lịch vùng thống nhất cho mô hình du lịch nông nghiệp, thay vì mỗi địa phương tự quảng bá; cần chọn một tên gọi và thông điệp, làm thương hiệu chung cho toàn Vùng. Xây dựng cổng thông tin điện tử tích hợp thông tin tất cả điểm du lịch nông thôn, đặt tour và phản hồi khách hàng. Với chiến lược thương hiệu rõ ràng, du lịch nông nghiệp ĐBSCL sẽ định vị trong tâm trí du khách là một điểm đến xanh, chân thật và hiếu khách “miền Tây sông nước” sẽ không chỉ là khái niệm địa lý mà gắn liền với những trải nghiệm nông thôn độc đáo.

Thứ hai, phát triển sản phẩm và dịch vụ giá trị cao, khác biệt

Để cạnh tranh, cần tập trung tạo ra sản phẩm du lịch nông nghiệp dựa trên lợi thế và di sản bản địa. Mỗi địa phương nên xác định 1-2 sản phẩm mũi nhọn. Đặc biệt, có thể nghiên cứu phát triển du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo (MICE) nông thôn tại không gian nông trại để thu hút đối tượng khách công ty muốn tìm trải nghiệm mới lạ. Nguyên tắc phát triển sản phẩm là phải luôn gắn với bản sắc thật, tránh thương mại hóa rập khuôn.

Thứ ba, hoàn thiện khung pháp lý và đơn giản hóa thủ tục

Tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý thuận lợi cho mô hình du lịch nông nghiệp. Kiến nghị sửa đổi bổ sung Luật Du lịch tới với loại hình “du lịch nông nghiệp, nông thôn” vào Luật với định nghĩa và quy định cụ thể. Cần sớm ban hành Bộ tiêu chuẩn xếp hạng điểm du lịch nông thôn và tiêu chuẩn Homestay, Farmstay để giúp chuyên nghiệp hóa quản lý; điểm du lịch nào đạt chuẩn mới được công nhận, tạo niềm tin cho du khách. Một khía cạnh pháp lý khác là bảo hiểm du lịch và an toàn lao động cho nông dân.

Thứ tư, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực và nâng cao chất lượng dịch vụ

Con người là then chốt để hiện thực hóa mọi kế hoạch. Do đó, cần một chiến lược phát triển nguồn nhân lực du lịch nông nghiệp riêng cho Vùng: (1) Thành lập Trung tâm Đào tạo du lịch cộng đồng Mekong chuyên đào tạo ngắn hạn cho nông dân, hộ dân làm du lịch; (2) Phát triển đội ngũ hướng dẫn viên và thuyết minh viên chuyên nghiệp về văn hóa nông nghiệp miền Tây; (3) Chú trọng đào tạo kỹ năng mềm và ngoại ngữ; (4) Nâng cao nhận thức và tư duy làm du lịch cho cộng đồng; (5) Có chính sách thu hút nhân tài về nông thôn: Hỗ trợ lương cho cử nhân du lịch về làm việc tại các hợp tác xã du lịch.

Thứ năm, thu hút đầu tư và hỗ trợ khởi nghiệp

Đẩy mạnh hợp tác công - tư (PPP) trong phát triển hạ tầng du lịch nông thôn. Cần minh bạch và đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư: Ngoài ngân sách nhà nước, mạnh dạn đề xuất các dự án hỗ trợ chính thức (ODA), vốn vay ưu đãi từ Ngân hàng phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng thế giới (WB) cho chương trình phát triển du lịch bền vững Mekong. Khi nguồn vốn dồi dào và sự sáng tạo khởi nghiệp được khuyến khích, du lịch nông nghiệp ĐBSCL sẽ có nền tảng vững chắc để tăng tốc phát triển.

Thứ sáu, tăng cường xúc tiến quảng bá và hợp tác quốc tế

Về nội địa, tích cực tham gia các hội chợ du lịch lớn (VITM, ITE HCMC) với gian hàng chung “Mekong Agritourism” giới thiệu sản phẩm độc đáo. Mời các đoàn famtrip, presstrip gồm công ty lữ hành và phóng viên trải nghiệm thực tế các điểm du lịch nông nghiệp mới nổi, từ đó viết bài, xây dựng tour kết nối bán cho khách. Đối với quốc tế, phối hợp với Cục Du lịch quốc gia đưa du lịch nông nghiệp ĐBSCL vào các chiến dịch tiếp thị hình ảnh Mekong thân thiện, độc đáo. Tăng cường hợp tác quốc tế: tranh thủ các chương trình hợp tác của Tổ chức Du lịch thế giới (UNWTO), Hợp tác Mekong - Lan Thương, hợp tác du lịch ASEAN để học hỏi và quảng bá chéo.

KẾT LUẬN

ĐBSCL có nhiều tiềm năng để trở thành một trung tâm du lịch nông nghiệp hàng đầu của Việt Nam. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả những tiềm năng này, cần có sự vào cuộc đồng bộ và quyết liệt của các cấp, ngành, doanh nghiệp và cộng đồng. Việc xây dựng chính sách hỗ trợ, khuyến khích đầu tư vào hạ tầng du lịch nông nghiệp, phát triển các sản phẩm du lịch độc đáo, chất lượng cao, gắn liền với bản sắc văn hóa bản địa là vô cùng cần thiết.

Bên cạnh đó, việc nâng cao năng lực quản lý và kỹ năng phục vụ cho người dân địa phương, ứng dụng công nghệ trong quảng bá, xúc tiến du lịch và đặc biệt là chú trọng đến bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững sẽ là những yếu tố then chốt. Khi được thực hiện một cách khoa học, đồng bộ, bài bản và hiệu quả các giải pháp, cơ chế đề xuất, du lịch nông nghiệp sẽ không chỉ mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương, mà còn định vị ĐBSCL trở thành một điểm đến du lịch xanh, bền vững hàng đầu của Việt Nam và khu vực.

(*) Nghiên cứu được thực hiện trước thời điểm sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh theo Nghị quyết số 202/2025/QH15.

Tài liệu tham khảo:

1. Hàn Mai (2024). Nhận diện mô hình du lịch nông thôn. https://tcdulichtphcm.vn/chuyen-hay/nhan-dien-mo-hinh-du-lich-nong-thon-c17a86264.html.

2. Tâm Anh (2024). Cần tháo gỡ khó khăn cho du lịch nông nghiệp, nông thôn. https://doanhnhan.congly.vn/can-thao-go-kho-khan-cho-dulich-nong-nghiep-nong-thon-452264.html.

3. Thanh Hà (2025). Đồng bằng sông Cửu Long đón hơn 35 triệu lượt khách trong 6 tháng đầu năm 2025. https://www.qdnd.vn/du-lich/tin-tuc/dong-bang-song-cuu-long-don-hon-35-trieu-luot-khach-trong-6-thang-dau-nam-2025-836261.

4. Thủ tướng Chính phủ (2022). Quyết định 922/QĐ-TTg ngày 2/8/2022 phê duyệt Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025.

5. VCCI và Fulbright (2022). Báo cáo kinh tế thường niên Đồng bằng sông Cửu Long năm 2022, Nxb Đại học Cần Thơ.