Nguyễn Thị Thục Uyên, Lê Nguyễn Anh Thư

Học viên cao học, Khoa sau đại học, Trường Đại học Lạc Hồng

Nguyễn Văn Hải (tác giả liên hệ)

Giảng viên, Khoa Tài chính - Kế toán, Trường Đại học Lạc Hồng

Tóm tắt

Nghiên cứu tập trung vào việc xem xét và hoàn thiện tổ chức công tác kế toán quản trị tại Công ty TNHH Tran - Q. Kết quả nghiên cứu cho thấy, hệ thống kế toán quản trị hiện tại của Công ty còn tồn động một số hạn chế nhất định, như: quy trình dự toán còn mang tính chủ quan, chưa linh hoạt, độ chính xác bị ảnh hưởng bởi các nhân tố biến động của thị trường, hệ thống báo cáo và ứng dụng công nghệ thông tin. Từ đó, nghiên cứu đưa ra một số giải pháp đồng bộ hóa, nhóm hoàn thiện quy trình dự toán… giúp doanh nghiệp có thể nâng cao hiệu quả quản lý, kiểm soát đầu ra và nâng cao giá trị thị trường.

Từ khóa: Kế toán quản trị, tổ chức công tác kế toán, Công ty TNHH Tran - Q

Summary

The study focuses on reviewing and improving the organization of management accounting practices at Tran - Q Co., Ltd. The findings reveal that the company’s current management accounting system still exhibits certain limitations, such as a budgeting process that remains subjective and inflexible, accuracy affected by market fluctuations, and inadequacies in reporting systems and information technology applications. Finally, the study proposes several solutions, including process standardization and improvements to the budgeting procedure, aimed at enhancing management efficiency, strengthening output control, and increasing market value.

Keywords: Management accounting, accounting organization, Tran - Q Co., Ltd

GIỚI THIỆU

Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng và thị trường nông sản có nhiều biến động, các doanh nghiệp Việt Nam, nhất là nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa luôn phải đối mặt với nhiều thách thức về chi phí sản xuất, biến động giá nguyên liệu, rủi ro chuỗi cung ứng từ các cú sốc kinh tế như (chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, xung đột Nga - Ukraine…) và áp lực cạnh tranh quốc tế. Thực tế đó đòi hỏi các doanh nghiệp không chỉ cần hoàn thiện mô hình kinh doanh mà còn phải xây dựng một hệ thống thông tin quản trị nội bộ hiệu quả, trong đó kế toán quản trị (KTQT) đóng vai trò then chốt.

Theo Horngren và cộng sự (2005), KTQT là quá trình nhận diện, đo lường, phân tích và truyền đạt thông tin tài chính và phi tài chính nhằm hỗ trợ các nhà quản lý trong việc lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định. Tuy nhiên, theo ghi nhận của Jalal (2022), ở nhiều doanh nghiệp tại các nước đang phát triển, việc áp dụng KTQT vẫn còn mang tính hình thức, thiếu đồng bộ và chưa thực sự hỗ trợ được quá trình ra quyết định chiến lược.

Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp vẫn tập trung chủ yếu vào kế toán tài chính nhằm tuân thủ quy định pháp luật, trong khi vai trò của KTQT trong hỗ trợ quản lý nội bộ, phân tích chi phí - lợi ích, lập dự toán và kiểm soát hiệu quả hoạt động lại chưa được quan tâm đúng mức. Điều này đặc biệt rõ nét tại các doanh nghiệp kinh doanh nông sản - lĩnh vực mà yếu tố mùa vụ, thời tiết, giá thị trường quốc tế và chi phí logistics ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động.

Trước bối cảnh đó, nghiên cứu này được thực hiện nhằm phân tích và đánh giá thực trạng công tác KTQT tại Công ty TNHH Tran - Q, một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực chế biến và xuất khẩu nông sản, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức công tác KTQT, nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát nội bộ.

CƠ SỞ LÝ LUẬN

KTQT là một ngành nghề chuyên môn liên quan đến việc hợp nhất các hiểu biết về kế toán và tài chính với các kỹ thuật quản trị để hỗ trợ lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định nhằm tạo ra giá trị của tổ chức (IMA, 2019). Theo một số nghiên cứu trong nước, KTQT là một hệ thống thu nhận, xử lý, phân tích và cung cấp các thông tin kinh tế, tài chính theo yêu cầu của nhà quản trị nhằm phục vụ cho việc đưa ra kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra, điều chỉnh và ra các quyết định mang tính chiến lược kinh doanh cho doanh nghiệp (Công, 2018). Đồng quan điểm đó, nhưng trong nghiên cứu của Tuấn (2020), KTQT được mở rộng hơn về chức năng ra quyết định và đo lường hiệu quả. Nghiên cứu cho rằng, KTQT là quá trình nhận diện, đo lường tổng hợp, phân tích và truyền đạt thông tin tài chính và phi tài chính nhằm phục vụ cho quá trình đưa ra quyết định, lập kế hoạch và kiểm soát trong nội bộ tổ chức.

KTQT nắm vai trò then chốt trong việc hỗ trợ nhà quản lý lập kế hoạch, kiểm soát chi phí và ra quyết định một cách hiệu quả trong môi trường kinh doanh ngày càng biến động. Khác với kế toán tài chính chủ yếu phục vụ nhu cầu báo cáo bên ngoài và tuân thủ pháp lý, thì KTQT tập trung vào việc cung cấp thông tin có tính phân tích và dự báo nhằm hỗ trợ quản lý nội bộ. Theo Horngren và cộng sự (2005), KTQT là quá trình nhận diện, đo lường, phân tích và truyền đạt thông tin tài chính và phi tài chính để hỗ trợ các nhà quản trị trong việc lập kế hoạch, kiểm soát và ra quyết định chiến lược. Thông qua việc lập dự toán, phân tích chênh lệch, đánh giá hiệu quả hoạt động của các bộ phận và sản phẩm, KTQT giúp doanh nghiệp tối ưu hóa nguồn lực, tăng cường kiểm soát chi phí và cải thiện lợi nhuận. Nghiên cứu của Gheorghe và cộng sự (2018) cũng chỉ ra rằng, KTQT là thành phần thiết yếu trong hệ thống thông tin quản lý, đóng vai trò cầu nối giữa hoạt động sản xuất, kinh doanh và chiến lược dài hạn của tổ chức.

Bên cạnh đó, trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, vai trò của KTQT ngày càng mở rộng, không chỉ giới hạn trong việc cung cấp dữ liệu nội bộ, mà còn bao gồm cả khả năng phân tích xu hướng, xây dựng kịch bản tài chính và hỗ trợ ra quyết định trong thời gian thực. Như Jalal (2022) nhấn mạnh, chất lượng và tính kịp thời của thông tin KTQT có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả của quá trình ra quyết định và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong dài hạn. Vì vậy, việc tổ chức tốt hệ thống KTQT không chỉ giúp doanh nghiệp kiểm soát được hoạt động hiện tại mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững trong tương lai.

THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TẠI CÔNG TY TNHH TRAN - Q

Qua quá trình khảo sát thực tiễn và phân tích dữ liệu hoạt động tại Công ty TNHH Tran - Q, có thể nhận thấy rằng công tác KTQT đang tồn tại song song cùng hệ thống kế toán tài chính, trong đó có sự xuất hiện ban đầu của các yếu tố phục vụ quản trị nội bộ. Tuy nhiên, mức độ tổ chức và vận dụng các nguyên tắc KTQT tại doanh nghiệp vẫn còn ở giai đoạn sơ khởi, thiếu tính hệ thống và chưa đạt được vai trò chiến lược như lý thuyết đặt ra.

Về mặt tổ chức, Công ty chưa xây dựng được một đơn vị chuyên trách hoặc phòng ban độc lập về KTQT. Thay vào đó, toàn bộ các nghiệp vụ kế toán, bao gồm cả những hoạt động mang tính chất quản trị như lập dự toán, kiểm soát chi phí hay tổng hợp số liệu - đều do Phòng Kế toán Tài chính đảm nhiệm dưới sự chỉ đạo của Kế toán trưởng và Giám đốc Tài chính (CFO). Cơ cấu phòng, ban hiện tại vẫn thiên về các chức năng truyền thống như kế toán thanh toán, kế toán công nợ, kế toán tổng hợp… mà chưa có nhóm chuyên sâu về phân tích chi phí, xây dựng định mức hay đánh giá hiệu quả theo từng bộ phận. Điều này cho thấy, KTQT chưa được thừa nhận như một chức năng độc lập, ngang tầm với kế toán tài chính, dẫn đến việc cung cấp thông tin quản trị còn mang tính bị động và thiếu chiều sâu.

Về công cụ và phương pháp, hệ thống KTQT tại Công ty hiện vẫn phụ thuộc chủ yếu vào khung kế toán tài chính quy định tại Thông tư số 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp. Dữ liệu kế toán được ghi nhận theo hình thức Nhật ký chung, chủ yếu phục vụ mục tiêu lập báo cáo tài chính, chưa được phân loại chi tiết phục vụ cho việc theo dõi chi phí theo bộ phận, sản phẩm hay khách hàng. Các biểu mẫu kế toán chưa được thiết kế riêng cho mục đích quản trị; hệ thống báo cáo nội bộ hiện có cũng chủ yếu là các bảng tổng hợp doanh thu - chi phí theo tháng được xuất ra từ phần mềm kế toán, kết hợp với một số báo cáo đột xuất theo yêu cầu của lãnh đạo như tổng hợp dư nợ, báo cáo vay vốn… Các báo cáo này thiếu phân tích so sánh với định mức hoặc kế hoạch và không phản ánh đầy đủ hiệu quả vận hành của từng khâu trong quy trình sản xuất, kinh doanh.

Công ty đã thực hiện lập hệ thống dự toán hàng năm, bao gồm nhiều nội dung cơ bản như: kế hoạch tiêu thụ sản phẩm, sản xuất, nhu cầu nguyên vật liệu, nhân công, chi phí sản xuất chung, dòng tiền và dự toán lợi nhuận. Tuy nhiên, quy trình lập dự toán chủ yếu dựa trên cơ sở điều chỉnh số liệu thực hiện của năm trước theo tỷ lệ tăng/giảm, kết hợp với kinh nghiệm chủ quan của cán bộ quản lý. Do chưa áp dụng các mô hình phân tích dự báo định lượng, việc xây dựng kế hoạch thiếu cơ sở khoa học, đồng thời ít có sự tham gia của các bộ phận phi tài chính (ví dụ: bán hàng, vận hành), dẫn đến tính chính xác và khả năng kiểm soát của dự toán bị hạn chế. Dự toán thường mang tính hình thức, chưa trở thành công cụ điều hành chủ động.

Mặc dù Công ty có lập dự toán chi phí làm cơ sở theo dõi, nhưng việc kiểm soát chi phí thực tế còn thiếu chặt chẽ. Phân loại chi phí vẫn ở mức cơ bản, chỉ theo yếu tố kế toán như chi phí nhân công, nguyên vật liệu, dịch vụ bên ngoài… mà chưa được phân tích theo hành vi chi phí (biến phí, định phí), chưa xác định rõ mức độ kiểm soát hay tính hợp lý của từng khoản mục. Việc thiết lập định mức chi phí cho từng khâu hoạt động chưa được triển khai, khiến cho quá trình theo dõi, phát hiện sai lệch và đánh giá hiệu quả chi phí gặp nhiều khó khăn. Đặc biệt, phân tích biến động giữa chi phí thực tế và dự toán chưa được thực hiện một cách hệ thống, định kỳ, dẫn đến việc xử lý sai lệch chỉ mang tính phản ứng chứ chưa mang tính cảnh báo hoặc điều chỉnh kịp thời.

Tổng thể, có thể khẳng định rằng, Công ty TNHH Tran - Q đã bước đầu nhận thức được tầm quan trọng của việc ứng dụng KTQT vào điều hành doanh nghiệp. Một số công cụ cơ bản đã được sử dụng, tuy nhiên còn thiếu tính chuyên sâu và chưa đạt được tính chủ động trong quản lý. Hệ thống KTQT tại Công ty hiện vẫn lệ thuộc nặng vào cấu trúc kế toán tài chính, chưa được thiết kế riêng biệt để cung cấp thông tin phục vụ ra quyết định chiến lược, kiểm soát vận hành và nâng cao hiệu quả tổng thể. Để phát huy tối đa vai trò của KTQT, doanh nghiệp cần thiết lập cơ cấu tổ chức phù hợp, bổ sung nguồn nhân lực chuyên trách, ứng dụng các công cụ phân tích hiện đại và đẩy mạnh sự phối hợp liên phòng ban trong quá trình lập kế hoạch và kiểm soát hoạt động.

MỘT SỐ HẠN CHẾ TRONG CÔNG TÁC KẾ TOÁN QUẢN TRỊ TẠI CÔNG TY TNHH TRAN - Q

Từ thực trạng đã phân tích, có thể khái quát một số bất cập cốt lõi trong việc tổ chức và vận hành hệ thống KTQT tại Công ty TNHH Tran - Q, phản ánh khoảng cách giữa yêu cầu thực tiễn và mức độ áp dụng hiện tại như sau:

Thứ nhất, Công ty chưa thiết lập một bộ phận KTQT độc lập với đội ngũ nhân sự chuyên sâu. Việc tích hợp các chức năng quản trị vào Phòng Kế toán Tài chính không chỉ làm mờ ranh giới giữa 2 hệ thống mà còn khiến KTQT không được nhận diện đầy đủ với tư cách là một công cụ hỗ trợ ra quyết định chiến lược. Do nhân sự chủ yếu được đào tạo theo hướng kế toán tài chính, trình độ chuyên môn về KTQT, bao gồm các kỹ thuật như lập dự toán linh hoạt, phân tích biến động chi phí hoặc xây dựng hệ thống chi phí theo hoạt động (ABC), còn hạn chế. Điều này ảnh hưởng đến độ tin cậy và tính kịp thời của thông tin cung cấp cho ban lãnh đạo.

Thứ hai, hệ thống thông tin kế toán hiện hành chủ yếu phục vụ mục tiêu tài chính, trong khi các yêu cầu về quản trị như phân tích hiệu quả theo trung tâm trách nhiệm, đo lường chi phí theo sản phẩm hoặc khách hàng vẫn chưa được đáp ứng đầy đủ. Công ty thiếu các biểu mẫu, báo cáo chuyên biệt phục vụ phân tích nội bộ. Việc không xây dựng một hệ thống chỉ tiêu quản trị rõ ràng khiến quá trình theo dõi, so sánh và đánh giá hiệu quả hoạt động gặp khó khăn.

Thứ ba, quy trình lập dự toán vẫn mang tính hình thức và thiên về kinh nghiệm hơn là dữ liệu khoa học. Việc dự báo chủ yếu dựa trên số liệu quá khứ, thiếu các công cụ phân tích dự báo hiện đại và chưa gắn kết chặt chẽ với diễn biến thị trường hoặc biến động đầu vào đầu ra. Sự phối hợp giữa các bộ phận như sản xuất, kinh doanh và tài chính trong quá trình lập kế hoạch cũng còn mờ nhạt, dẫn đến dự toán kém linh hoạt và khó kiểm soát khi triển khai.

Thứ tư, hoạt động kiểm soát chi phí còn chưa hiệu quả. Hệ thống định mức chưa được xây dựng một cách bài bản cho từng loại chi phí và khâu hoạt động cụ thể. Việc phân tích sai lệch giữa chi phí thực tế và chi phí dự toán chỉ mang tính chất tổng hợp, thiếu chiều sâu phân tích nguyên nhân và định hướng điều chỉnh. Bên cạnh đó, chưa có công cụ hoặc phương pháp phân loại chi phí theo hành vi (biến phí - định phí) để hỗ trợ ra quyết định tối ưu hóa nguồn lực.

Thứ năm, nhận thức của ban lãnh đạo và các phòng ban liên quan về vai trò chiến lược của KTQT vẫn còn hạn chế. Điều này thể hiện qua việc chưa dành nguồn lực tương xứng để xây dựng, vận hành và duy trì hệ thống KTQT hiện đại, cũng như thiếu sự phối hợp liên chức năng trong việc chia sẻ và sử dụng thông tin phục vụ quản trị.

Những hạn chế nêu trên không chỉ làm giảm hiệu quả và khả năng thích ứng của hệ thống quản lý nội bộ, mà còn ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và khả năng phản ứng chiến lược của Công ty trong bối cảnh ngành nông sản ngày càng biến động và chịu nhiều áp lực từ thị trường.

MỘT SỐ ĐỀ XUẤT

Trước những hạn chế đã được nhận diện, để nâng cao vai trò và hiệu quả của hệ thống KTQT tại Công ty TNHH Tran - Q, cần thiết phải triển khai một loạt các giải pháp mang tính hệ thống, đồng bộ và phù hợp với đặc thù hoạt động sản xuất, kinh doanh. Cụ thể:

Một là, về cơ cấu tổ chức, Công ty cần tiến hành tái cấu trúc bộ máy kế toán như thành lập một đơn vị KTQT độc lập hoặc bố trí nhân sự chuyên trách trong lĩnh vực này. Việc phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn cho bộ phận KTQT sẽ góp phần gia tăng tính chuyên môn hóa, đảm bảo dòng thông tin quản trị được xử lý hiệu quả và nhanh chóng. Song song đó, Công ty cần đầu tư đào tạo nội bộ và tuyển dụng nhân sự có kiến thức chuyên sâu về KTQT nhằm nâng cao năng lực phân tích và tư vấn chiến lược cho ban lãnh đạo.

Hai là, cần hoàn thiện hệ thống thông tin phục vụ KTQT. Công ty nên xây dựng hệ thống tài khoản chi tiết hơn, mã hóa dữ liệu theo các đơn vị tổ chức như trung tâm chi phí, sản phẩm, khách hàng, khu vực thị trường… Đồng thời, hệ thống chứng từ, sổ sách và quy trình ghi nhận cần được điều chỉnh để đáp ứng yêu cầu phân tích đa chiều, không chỉ tập trung vào kết quả tài chính mà còn thể hiện chi tiết các chỉ tiêu vận hành. Việc thiết lập các báo cáo phân tích như báo cáo chi phí theo trung tâm trách nhiệm, báo cáo lãi lỗ theo sản phẩm hoặc dịch vụ và báo cáo phân tích biến động sẽ giúp quản lý dễ dàng tiếp cận các chỉ số hiệu quả hoạt động để điều chỉnh kịp thời.

Ba là, quy trình lập dự toán cần được cải tiến theo hướng khoa học và toàn diện. Quá trình xây dựng kế hoạch tài chính nên có sự tham gia của nhiều phòng ban liên quan như bán hàng, sản xuất, cung ứng… nhằm đảm bảo tính khả thi và khách quan. Việc ứng dụng các công cụ dự báo hiện đại - kết hợp dữ liệu lịch sử với xu hướng thị trường - sẽ giúp nâng cao độ chính xác của dự toán. Dự toán không chỉ cần chi tiết theo từng khoản mục, mà còn phải có khả năng cập nhật, điều chỉnh linh hoạt theo diễn biến thực tế.

Bốn là, công tác kiểm soát chi phí cần được tăng cường thông qua việc thiết lập các định mức chi phí phù hợp với từng hoạt động chức năng. Việc phân loại chi phí nên mở rộng theo hành vi chi phí (biến phí, định phí) và chức năng sử dụng để tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân tích, so sánh và tối ưu hóa chi phí. Ngoài ra, doanh nghiệp có thể tổ chức hệ thống trung tâm trách nhiệm nhằm gắn kết trách nhiệm tài chính với từng bộ phận, cá nhân, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và sử dụng nguồn lực.

Năm là, cần thay đổi tư duy và nhận thức trong toàn bộ tổ chức về vai trò chiến lược của KTQT. Sự cam kết của ban lãnh đạo là yếu tố then chốt trong việc tạo lập nền tảng văn hóa quản trị dựa trên dữ liệu. Bên cạnh đó, cần tổ chức các hoạt động đào tạo, truyền thông nội bộ để các cấp quản lý và nhân viên hiểu rõ lợi ích của KTQT trong việc nâng cao hiệu quả vận hành và ra quyết định.

Sáu là, thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác KTQT là yêu cầu cấp thiết. Công ty nên đầu tư triển khai phần mềm kế toán tích hợp các phân hệ quản trị hoặc sử dụng hệ thống ERP, đồng thời tận dụng các công cụ phân tích dữ liệu hiện đại như phần mềm BI nhằm trực quan hóa thông tin tài chính và hỗ trợ ra quyết định chiến lược trong thời gian thực.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Tài chính (2014). Thông tư số 200/2014/TT-BTC ngày 22/12/2014 hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp

2. Công, N. V. (2018). Kế toán quản trị. Nxb Tài chính.

3. Gheorghe, A., Raluca, G., and Florin, R. (2018). Managerial Accounting - an Essential Component of the Information System. Valahian Journal of Economic Studies, 9(2), 5-14.

4. Horngren, C. T., Sundem, G. L., and Stratton, W. O. (2005). Introduction to Management Accounting. Pearson Education.

5. IMA (2019). Management accounting competency framework. https://www.imanet.org.

6. Jalal, S. (2022). The Role of Management Accounting in the Decision‑Making Process. SSRN. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4116922.

7. Nguyễn Thị Thục Uyên (2025). Hoàn thiện tổ chức công tác KTQT tại công ty TNHH Tran - Q, Luận văn thạc sĩ Trường Đại học Lạc Hồng.

8. Tuấn, T. V. (2020). Giáo trình kế toán quản trị. Nxb Đại học Kinh tế Quốc dân.