Đỗ Thị Thu Hiền

Trường Đại học Tây Bắc

Email: hiendtt@utb.edu.vn

Tóm tắt

Nghiên cứu phân tích thực trạng phát triển sản phẩm du lịch vùng lòng hồ thủy điện Sơn La, nhằm đưa ra các giải pháp bền vững gắn liền với khai thác tiềm năng du lịch lòng hồ thủy điện. Bằng phương pháp hỗn hợp (định lượng và định tính), nghiên cứu chỉ ra rằng, du lịch vùng lòng hồ thủy điện Sơn La sở hữu tiềm năng vượt trội về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa. Tuy nhiên, các sản phẩm du lịch hiện tại vẫn còn đơn điệu, thiếu tính cạnh tranh và đối mặt với nhiều hạn chế về hạ tầng, chất lượng dịch vụ. Để khai thác hiệu quả tiềm năng này, nghiên cứu đề xuất các giải pháp chiến lược bao gồm: đa dạng hóa sản phẩm du lịch, tăng cường đầu tư hạ tầng và cơ sở vật chất, đào tạo nguồn nhân lực chuyên nghiệp và đẩy mạnh công tác quảng bá, xúc tiến du lịch. Những đề xuất này kỳ vọng sẽ góp phần phát triển du lịch du lịch vùng lòng hồ thủy điện Sơn La bền vững, tạo sinh kế cho người dân địa phương và giúp địa phương đạt được mục tiêu trở thành Khu du lịch cấp tỉnh vào năm 2030.

Từ khóa: Du lịch lòng hồ thuỷ điện, du lịch Sơn La, sản phẩm du lịch

Summary

This study examines the current state of tourism product development in the Son La hydropower reservoir area to propose sustainable solutions linked to the exploitation of its tourism potential. Employing a mixed-methods approach (quantitative and qualitative), the study reveals that tourism in the Son La hydropower reservoir area possesses outstanding potential in terms of natural resources and indigenous culture. However, existing tourism products remain monotonous, lack competitiveness, and face limitations in infrastructure and service quality. To effectively leverage this potential, the study proposes strategic solutions, including diversifying tourism products, enhancing investment in infrastructure and facilities, developing a professional workforce, and strengthening tourism promotion and marketing. These recommendations are expected to contribute to the sustainable development of tourism in the Son La hydropower reservoir area, create livelihoods for local communities, and support the locality in achieving its goal of becoming a provincial-level tourism destination by 2030.

Keywords: Hydropower reservoir tourism, Son La tourism, tourism products

GIỚI THIỆU

Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La(*) sở hữu lợi thế cạnh tranh về tài nguyên du lịch nhờ cảnh quan hùng vĩ của lòng hồ thủy điện Sơn La, được mệnh danh là “Biển hồ Tây Bắc”, cùng với bản sắc văn hóa đa dạng của các dân tộc Thái, Kháng, Dao, Mông, La Ha. Việc phát triển du lịch tại đây không chỉ nhằm thu hút du khách, mà còn tạo chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ sản phẩm OCOP, gắn với phát triển du lịch nông nghiệp.

Theo Quyết định số 2800/QĐ-UBND ngày 30/12/2022 của UBND tỉnh Sơn La phê duyệt Đề án phát triển du lịch huyện Quỳnh Nhai trở thành Khu du lịch cấp tỉnh giai đoạn 2021-2030, Tỉnh đã đặt mục tiêu Quỳnh Nhai đón 600.000 lượt khách và đạt doanh thu 400 tỷ đồng vào năm 2025; đến năm 2030, con số này sẽ tăng lên 1,2 triệu lượt khách và 1.000 tỷ đồng doanh thu. Để đạt được mục tiêu trở thành khu du lịch cấp tỉnh và tiến tới cấp quốc gia, Quỳnh Nhai cần có các sản phẩm du lịch độc đáo, đặc sắc và có tính cạnh tranh cao.

Mặc dù tiềm năng đã được công nhận, các nghiên cứu chuyên sâu về thực trạng phát triển sản phẩm du lịch tại Quỳnh Nhai vẫn còn hạn chế. Hầu hết các tài liệu chỉ mang tính tổng quan, chưa phân tích chi tiết điểm mạnh, điểm yếu của từng loại hình sản phẩm. Do đó, nghiên cứu này được thực hiện nhằm lấp đầy khoảng trống đó, đưa ra đánh giá toàn diện và chuyên sâu hơn.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định lượng và định tính, để đánh giá toàn diện thực trạng phát triển sản phẩm du lịch tại Quỳnh Nhai. Phần nghiên cứu định lượng bao gồm việc khảo sát 200 du khách, người dân, doanh nghiệp và chính quyền địa phương bằng bảng câu hỏi. Thời gian khảo sát được tiến hành trong tháng 1/2024. Mẫu được chọn ngẫu nhiên tại các điểm du lịch trọng yếu của Huyện. Bảng hỏi tập trung vào việc thu thập thông tin về nhân khẩu học, mục đích chuyến đi, mức độ hài lòng với các sản phẩm, dịch vụ (như lưu trú, ẩm thực) và tiềm năng du lịch. Dữ liệu sau đó được xử lý bằng phần mềm thống kê để đánh giá thực trạng các nhóm sản phẩm du lịch theo các tiêu chí đã định.

Phần nghiên cứu định tính thực hiện phỏng vấn sâu 20 đối tượng, bao gồm chuyên gia, đại diện chính quyền, doanh nghiệp và người dân. Các câu hỏi phỏng vấn tập trung làm rõ các cơ chế chính sách, chiến lược phát triển, thách thức, kinh nghiệm và mong muốn của cộng đồng. Dữ liệu định tính này giúp phân tích sâu hơn các yếu tố kinh tế, văn hóa, xã hội ảnh hưởng đến du lịch Quỳnh Nhai. Kết quả của 2 phương pháp được kết hợp để mang lại một cái nhìn khách quan, tin cậy và sâu sắc về thực trạng du lịch địa phương.

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

Thực trạng phát triển sản phẩm du lịch vùng lòng hồ thủy điện Sơn La tại Quỳnh Nhai

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, các sản phẩm du lịch tại Quỳnh Nhai đang trong giai đoạn phát triển ban đầu, với nhiều tiềm năng, nhưng cũng không ít thách thức. Cụ thể là:

Du lịch nghỉ dưỡng: Loại hình này còn ở giai đoạn sơ khai, với số cơ sở lưu trú tăng chậm và chủ yếu là quy mô nhỏ, thiếu dịch vụ cao cấp. Mặc dù đã có một số dự án lớn như Pá Uôn Ecolake và Vịnh Uy Phong, nhưng hạ tầng giao thông và các dịch vụ bổ trợ vẫn còn hạn chế.

Du lịch cộng đồng: Tiềm năng lớn nhờ bản sắc văn hóa của các dân tộc Thái, Kháng, Dao, nhưng hiện chưa có bản du lịch nào đạt tiêu chuẩn. Các hoạt động trải nghiệm văn hóa và lưu trú homestay đang được phát triển ở quy mô nhỏ. Thách thức chính là hạ tầng kém, thiếu quảng bá và người dân chưa được đào tạo bài bản.

Du lịch khám phá, mạo hiểm và thể thao: Các loại hình này đang dần hình thành nhưng còn đơn điệu. Mặc dù được chính quyền quan tâm, việc quản lý vẫn thiếu khung pháp lý và quy định rõ ràng. Hạn chế về phương tiện chuyên dụng, phương án cứu hộ và đội ngũ hướng dẫn viên chưa được đào tạo bài bản đang cản trở sự phát triển.

Du lịch bổ trợ: Các sản phẩm này còn rất nghèo nàn. Mô hình du lịch nông nghiệp (farmstay) chưa được phát triển rộng rãi. Sản phẩm địa phương và quà lưu niệm còn đơn giản, chủ yếu là cá khô, chả cá. Trải nghiệm ẩm thực chưa được chú trọng và các hoạt động dạy nấu ăn còn hiếm. Hạ tầng bến thuyền cũng cần được đầu tư nâng cấp.

Phân tích SWOT về phát triển sản phẩm du lịch vùng lòng hồ thuỷ điện Sơn La

Trên cơ sở kết quả khảo sát thực trạng phát triển sản phẩm du lịch, tác giả phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức (SWOT) của việc phát triển các nhóm sản phẩm du lịch vùng lòng hồ thuỷ điện tỉnh Sơn La (Bảng 1).

Bảng 1: Phân tích SWOT về phát triển sản phẩm du lịch vùng lòng hồ thủy điện Sơn La

Nguồn: Nghiên cứu của tác giả

Thống kê dự báo các chỉ tiêu về phát triển du lịch theo nhóm sản phẩm du lịch tại Quỳnh Nhai giai đoạn 2025-2030

Dựa trên dữ liệu khảo sát từ năm 2020-2023, nghiên cứu này đối chiếu số lượng du khách và doanh thu theo từng nhóm sản phẩm du lịch tại Quỳnh Nhai với các chỉ tiêu dự báo trong "Đề án Phát triển du lịch Quỳnh Nhai trở thành Khu du lịch cấp tỉnh giai đoạn 2021-2030". Mục tiêu là đánh giá sự phù hợp và tính khả thi của các chỉ tiêu này trong giai đoạn 2025-2030.

Nghiên cứu sẽ chỉ ra sự đồng nhất hoặc khác biệt giữa thực tế và dự báo, đồng thời phân tích nguyên nhân của sự khác biệt đó. Điều này sẽ cung cấp cái nhìn khách quan, giúp xem xét lại các mục tiêu phát triển du lịch của địa phương một cách chính xác hơn.

Bảng 2: Thống kê dự báo lượt khách du lịch tại Quỳnh Nhai giai đoạn 2025-2030

Đơn vị: Lượt khách

Nguồn: Khảo sát của tác giả

- Xu hướng chung: Tổng số lượt khách du lịch dự kiến ​​tăng trưởng đều đặn trong giai đoạn từ năm 2025 đến năm 2030, với mức tăng trưởng trung bình hàng năm kép (CAGR) là 13,5%. Tốc độ tăng trưởng lượt khách cao nhất dự kiến ​​sẽ đạt được trong giai đoạn 2025-2026 (32,3%) và 2028-2029 (17,6%) (Bảng 2).

- So sánh giữa các phân khúc thị trường: Du lịch nghỉ dưỡng dự báo có lượng khách lớn nhất, phù hợp với du khách tìm kiếm sự thư giãn và dịch vụ cao cấp, tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng sẽ chậm lại sau năm 2026. Du lịch cộng đồng được kỳ vọng có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất, thu hút những du khách muốn khám phá văn hóa địa phương và tương tác chân thực với cộng đồng. Du lịch mạo hiểm và khám phá có tốc độ tăng trưởng cao thứ hai, dành cho du khách đam mê khám phá thiên nhiên hoang sơ và các hoạt động mạo hiểm. Du lịch thể thao cao cấp có tốc độ tăng trưởng chậm nhất, phân khúc này hướng đến khách hàng thu nhập cao, mong muốn trải nghiệm các dịch vụ thể thao đẳng cấp. Du lịch bổ trợ gồm các dịch vụ như ăn uống, mua sắm, tham quan, dự kiến có tốc độ tăng trưởng ổn định.

Bảng 3: Thống kê dự báo doanh thu từ du lịch tại Quỳnh Nhai giai đoạn 2025-2030

Đơn vị: Triệu đồng

Nguồn: Khảo sát của tác giả

- Xu hướng chung: Doanh thu du lịch dự kiến ​​tăng trưởng đều đặn trong giai đoạn từ năm 2024 đến năm 2030, với mức tăng trưởng trung bình hàng năm kép (CAGR) là 22,1%. Tốc độ tăng trưởng doanh thu cao nhất dự kiến ​​sẽ đạt được trong giai đoạn 2025-2026 (30,5%) và 2029-2030 (28,8%). Doanh thu bình quân trên mỗi lượt khách từ năm 2025 đến năm 2030 dự kiến ​​tăng 80,6% (Bảng 3).

- So sánh doanh thu theo phân khúc thị trường: Du lịch cộng đồng và Du lịch mạo hiểm và khám phá sinh thái là 2 phân khúc có tốc độ tăng trưởng ấn tượng nhất, dự kiến tăng hơn 5 lần. Điều này phản ánh xu hướng du khách tìm kiếm các trải nghiệm văn hóa và thiên nhiên độc đáo. Du lịch thể thao cao cấp cũng ghi nhận mức tăng trưởng đáng chú ý, đạt hơn 4 lần, cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của phân khúc khách hàng có thu nhập cao. Du lịch nghỉ dưỡng vẫn duy trì vị thế quan trọng, với doanh thu dự kiến tăng hơn 3 lần.

Kết quả dự báo cho thấy, tiềm năng phát triển mạnh mẽ của tất cả các phân khúc thị trường du lịch trong giai đoạn tới. Mức chi tiêu của khách du lịch đến Quỳnh Nhai giai đoạn hiện nay và tương lai đến năm 2030 được đánh giá còn thấp hơn rất nhiều mức chi tiêu bình quân của khách du lịch tại Việt Nam. Theo Tổ chức Du lịch Thế giới (UNTWO) và Tổng cục Thống kê (nay là Cục Thống kê), năm 2019, khách du lịch quốc tế chi tiêu bình quân 1.151,7 USD/người (khoảng 27,3 triệu đồng/người) cho toàn bộ chuyến đi; khách du lịch nội địa chi tiêu bình quân 1,537 triệu đồng /người/ngày (khoảng 66 USD/người/ngày). Năm 2022, khách du lịch quốc tế chi tiêu bình quân 1.141,5 USD/người (khoảng 27,2 triệu đồng /người) cho toàn bộ chuyến đi. Doanh thu du lịch nội địa: 582.100 tỷ đồng (khoảng 25,3 tỷ USD) (Phương Anh, 2024).

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Dựa trên những phân tích thực trạng và các yếu tố SWOT, việc phát triển du lịch tại Quỳnh Nhai cần một lộ trình chiến lược và đồng bộ. Giai đoạn 2025-2030 là thời kỳ then chốt để chuyển hóa tiềm năng thành các sản phẩm du lịch có sức cạnh tranh cao, bền vững và gắn kết chặt chẽ với mục tiêu đưa Quỳnh Nhai thành khu du lịch cấp tỉnh vào năm 2030 và tiến tới công nhận Khu du lịch quốc gia.

Nhóm giải pháp về phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng

Du lịch nghỉ dưỡng sinh thái: Thu hút các nhà đầu tư chiến lược để xây dựng các khu nghỉ dưỡng cao cấp (bungalow, resort) tại Vịnh Uy Phong và Đảo Trái Tim. Các dự án này phải tuân thủ tiêu chuẩn môi trường và tích hợp các dịch vụ chăm sóc sức khỏe, ẩm thực địa phương.

Du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa: Xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng tại các bản dân tộc tiềm năng, như Bản Bon, Bản Chẩu Quân. Cần hỗ trợ người dân về chính sách, đào tạo nghiệp vụ và phục dựng các giá trị văn hóa truyền thống (lễ hội, ẩm thực, thủ công).

Du lịch khám phá, mạo hiểm và thể thao: Quy hoạch và đầu tư hạ tầng chuyên biệt cho các hoạt động thể thao dưới nước (chèo thuyền, đua thuyền rồng) và trên cạn (leo núi, dù lượn). Cần ban hành quy định an toàn, quản lý chất lượng dịch vụ và đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên chuyên nghiệp.

Du lịch nông nghiệp và sản phẩm OCOP: Phát triển các mô hình farmstay kết hợp tham quan trang trại, trải nghiệm thu hoạch và chế biến. Cần liên kết với chương trình OCOP để các sản phẩm nông sản, thủ công mỹ nghệ trở thành quà lưu niệm đặc trưng của Quỳnh Nhai.

Nhóm giải pháp về hoàn thiện hạ tầng và cơ sở vật chất

Cải thiện hệ thống giao thông: Tiếp tục đầu tư nâng cấp các tuyến đường bộ kết nối các điểm du lịch trọng điểm và cải tạo bến thủy nội địa tại các xã ven hồ. Xây dựng hệ thống bến tàu, bến xe đạt chuẩn để đảm bảo sự an toàn và tiện lợi cho du khách.

Phát triển hạ tầng bổ trợ: Xây dựng hệ thống nhà vệ sinh công cộng đạt chuẩn, điểm cung cấp thông tin du lịch, khu vực nghỉ chân và các biển báo, chỉ dẫn bằng tiếng Việt và tiếng Anh. Đầu tư hệ thống xử lý chất thải và nước thải tại các khu du lịch, đảm bảo phát triển du lịch bền vững về môi trường.

Nhóm giải pháp về năng lực quản lý và quảng bá

Đào tạo nguồn nhân lực du lịch: Mở các lớp tập huấn, đào tạo kỹ năng làm du lịch cộng đồng cho người dân địa phương. Các khóa học cần tập trung vào nghiệp vụ đón tiếp, kỹ năng giao tiếp, chế biến ẩm thực và bảo tồn văn hóa bản địa.

Xúc tiến và quảng bá du lịch: Xây dựng một chiến lược marketing du lịch bài bản, chuyên nghiệp. Sử dụng các nền tảng truyền thông số (website, mạng xã hội, các trang du lịch trực tuyến) để quảng bá hình ảnh Quỳnh Nhai. Tham gia các hội chợ, triển lãm du lịch trong và ngoài nước để tìm kiếm cơ hội hợp tác và thu hút các nhà đầu tư.

Tăng cường quản lý nhà nước: Xây dựng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ các doanh nghiệp và hộ kinh doanh du lịch. Tăng cường phối hợp giữa các sở, ban, ngành để tạo ra một môi trường du lịch lành mạnh, an toàn và chuyên nghiệp.

(*) Nghiên cứu sử dụng một số dữ liệu trước thời điểm tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp theo Nghị quyết số 203/2025/QH15 của Quốc hội về sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp.

Tài liệu tham khảo:

1. Phương Anh (2021). Khách quốc tế quan trọng với du lịch Việt như thế nào, https://vnexpress.net/khach-quoc-te-quan-trong-voi-du-lich-viet-nhu-the-nao-4727576.html.

2. Quốc hội (2017). Luật Du lịch, số 09/2017/QH14 ngày 19/6/2017.

3. Tổng cục Thống kê (2020, 2023). Niên giám Thống kê năm 2019, 2022.

4. UBND tỉnh Sơn La (2022). Quyết định số 2800/QĐ-UBND ngày 30/12/2022 phê duyệt Đề án phát triển du lịch huyện Quỳnh Nhai trở thành Khu du lịch cấp tỉnh giai đoạn 2021-2030.