TS. Lê Thị Vân Nga

Viện Nghiên cứu Châu Âu và Châu Mỹ

Tóm tắt

Phát triển kinh tế xanh đang là xu hướng toàn cầu nhằm hướng tới tăng trưởng bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Brazil, với lợi thế rừng nhiệt đới và nền nông nghiệp lớn, đã triển khai nhiều chính sách phát triển xanh, như: Chương trình tăng trưởng xanh quốc gia, thị trường tín chỉ carbon, nông nghiệp bền vững và năng lượng tái tạo. Bài viết khái quát kinh nghiệm phát triển kinh tế xanh ở Brazil, từ đó đề xuất một số hàm ý cho Việt Nam nhằm từng bước xây dựng chính sách kinh tế xanh toàn diện, phù hợp với điều kiện của nước ta.

Từ khóa: Chính sách, kinh tế xanh, Brazil, hàm ý chính sách, Việt Nam

Summary

Green economic development has become a global trend aimed at achieving sustainable growth, adapting to climate change, and protecting natural resources. Brazil, with its advantages in tropical forests and a large-scale agricultural sector, has implemented a variety of green development policies, including the national green growth program, the carbon credit market, sustainable agriculture, and renewable energy initiatives. This paper reviews Brazil’s experiences in promoting a green economy and proposes policy implications for Viet Nam to progressively formulate a comprehensive green economic policy framework tailored to its national context.

Keywords: Policy, green economy, Brazil, policy implications, Viet Nam

GIỚI THIỆU

Trước áp lực gia tăng từ biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường và cạn kiệt tài nguyên, phát triển kinh tế xanh trở thành xu hướng tất yếu toàn cầu. Đây không chỉ là cách tiếp cận nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, mà còn là mô hình phát triển mới hướng tới sự bền vững, công bằng và hiệu quả lâu dài. Brazil, với lợi thế rừng Amazon rộng lớn và tiềm năng năng lượng tái tạo, là một ví dụ tiêu biểu ở khu vực Mỹ Latinh trong việc chuyển đổi từ tăng trưởng dựa vào khai thác tài nguyên sang mô hình thân thiện với môi trường. Quốc gia này đã triển khai nhiều chính sách như phát triển điện sinh khối, năng lượng mặt trời, nông nghiệp bền vững và bảo vệ hệ sinh thái rừng. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi xanh cũng gặp không ít khó khăn, như vấn đề quản trị môi trường, xung đột lợi ích giữa phát triển kinh tế và bảo vệ thiên nhiên, hay tình trạng bất bình đẳng trong tiếp cận cơ hội phát triển xanh.

KINH NGHIỆM CỦA BRAZIL

Chính sách phát triển kinh tế xanh ở Brazil trong những năm gần đây

Brazil có diện tích lên tới 8,5 triệu km, là một quốc gia được thiên nhiên ưu đãi, sở hữu nhiều hệ sinh thái đa dạng, như: Amazon, Cerrado, Pantanal, Atlantic Forest, Caatinga và Pampa. Quốc gia có nền kinh tế lớn nhất khu vực Mỹ Latinh này đứng hàng đầu thế giới về đa dạng sinh học, chứa khoảng 15%-20 % tổng số loài sinh vật toàn cầu (BioDB, 2024). Mạng lưới rừng tự nhiên Brazil rộng khoảng 493,5 triệu ha, chiếm gần 59 % diện tích đất, trong đó rừng nguyên sinh chiếm khoảng 44 % (Timber Trade Portal, 2025). Với tiềm năng đó, phát triển kinh tế xanh tại Brazil được xem là một hướng đi chiến lược nhằm vừa khai thác hiệu quả tài nguyên, vừa bảo vệ môi trường và nâng cao giá trị xuất khẩu trong bối cảnh các thị trường lớn ngày càng đặt tiêu chuẩn carbon cao hơn.

Trong 2 thập kỷ qua, Brazil đã từng bước thể hiện cam kết chuyển đổi xanh qua việc tham gia các hiệp định quốc tế như Hiệp định Paris (COP21) năm 2015 và nâng cao cam kết tại COP26 năm 2021 với mục tiêu chấm dứt phá rừng trái phép vào năm 2028, đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Các chính sách trọng tâm gồm mở rộng năng lượng tái tạo, thúc đẩy nông nghiệp bền vững và triển khai cơ chế REDD+, đặc biệt thông qua Quỹ Amazon. Sau COP26, Brazil chuyển từ cách tiếp cận đơn lẻ sang tích hợp mục tiêu môi trường vào chiến lược tăng trưởng với các chương trình như Kế hoạch Chuyển đổi Sinh thái (ETP), Plano Safra carbon thấp và khôi phục Quỹ Amazon, thể hiện rõ định hướng phát triển kinh tế xanh và bền vững.

Ngày 25/10/2021, ngay trước thềm COP26, Chính phủ Brazil chính thức triển khai Chương trình Tăng trưởng Xanh Quốc gia (PNCV), với mục tiêu xây dựng Brazil trở thành “cường quốc xanh toàn cầu”. Chương trình kết hợp tăng trưởng kinh tế với phát triển bền vững, hướng tới một nền kinh tế xanh và phát thải carbon thấp. Chương trình này được điều hành bởi Ủy ban Liên bộ về Biến đổi Khí hậu và Tăng trưởng Xanh (CIMV), nhằm huy động tài chính nội bộ - công và tư - với ngân sách đến 411 tỷ real (tương đương hơn 80 tỷ USD), ưu tiên các dự án chuyển đổi năng lượng, quản lý rừng, đô thị xanh và nông nghiệp ít phát thải (Portal Gov.br, 2021).

Kế hoạch ETP do Bộ Tài chính chủ trì, có mục tiêu tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh thông qua đổi mới công nghệ, phát triển hạ tầng xanh và khai thác lợi thế sinh thái. ETP thúc đẩy tài chính xanh, kinh tế tuần hoàn, công nghệ carbon thấp và các giải pháp dựa vào thiên nhiên để hướng tới tăng trưởng bền vững (Ministério da Fazenda, 2024).

Quỹ Amazon là một sáng kiến tài chính quan trọng do Chính phủ Brazil thành lập vào năm 2008, được quản lý bởi Ngân hàng Phát triển Quốc gia Brazil (BNDES), với mục tiêu hỗ trợ các dự án nhằm ngăn chặn nạn phá rừng và thúc đẩy phát triển bền vững tại khu vực rừng Amazon (Amazon Fund, 2025). Quỹ hoạt động chủ yếu dựa vào nguồn tài trợ quốc tế, trong đó Na Uy và Đức là 2 nhà tài trợ lớn nhất (The Brazilian Development Fund, 2017). Đây được xem là mô hình thành công trong cơ chế tài chính xanh, giúp Brazil vừa bảo vệ rừng nhiệt đới, “lá phổi của hành tinh”, vừa hỗ trợ sinh kế cho cộng đồng địa phương, qua đó củng cố cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính. Sau thời gian đình trệ, Quỹ đã được tái kích hoạt vào năm 2023, đánh dấu cam kết mạnh mẽ hơn của Brazil trong giai đoạn chuyển đổi xanh. Tính đến năm 2024, tổng giá trị cam kết tài trợ cho Quỹ đã vượt 610 triệu USD (Reuters, 2024).

Hiện nay, Brazil đang nổi lên như một trung tâm trong khu vực về phát triển thị trường tín chỉ carbon (carbon credit market) và cơ chế định giá carbon (arbon pricing mechanism), với mục tiêu thiết lập hệ thống giao dịch carbon (ETS) trong nước và kết nối với các hệ thống quốc tế. Chính phủ Brazil đã khởi động chương trình Eco Invest Brazil, sử dụng hình thức đấu thầu tài chính hỗn hợp (blended finance), thu hút khoảng 2 tỷ USD đầu tư vào phục hồi đất đai suy thoái, chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp bền vững (Reuters, 2025).

Plano Safra, chương trình tín dụng nông nghiệp quan trọng hàng năm tại Brazil, một công cụ then chốt nhằm thúc đẩy sự phát triển của nền nông nghiệp bền vững tại quốc gia này, đã được điều chỉnh mạnh mẽ để tích hợp mục tiêu phát triển kinh tế xanh khi hướng đến việc hỗ trợ “nông nghiệp carbon thấp” (Mariana Stussi, Priscila Souza, 2023). Trong khuôn khổ chương trình này, dự án RenovaAgro được triển khai để khuyến khích nông dân áp dụng mô hình nông nghiệp carbon thấp như canh tác kết hợp nông - lâm - ngư nghiệp (ICLF). Theo Bộ Nông nghiệp Brazil, dự án này dự kiến sẽ giúp giảm hơn 1 tỷ tấn CO₂ trong giai đoạn 2021-2030.

Thực trạng triển khai chính sách kinh tế xanh ở Brazil

Trong những năm gần đây, Brazil đã đạt được một số kết quả bước đầu đáng ghi nhận trong triển khai chính sách kinh tế xanh, đặc biệt sau khi tái cam kết mạnh mẽ tại Hội nghị COP26. Tỷ trọng cung năng lượng tái tạo trong tổng nguồn cung năng lượng quốc gia của Brazil đã tăng từ 47% vào năm 2010 lên 50% vào năm 2022 (IEA Bioenergy, 2024). Tỷ trọng tiêu thụ năng lượng tái tạo trong tổng mức tiêu thụ năng lượng của Brazil từ 46,8% năm 2010 giảm xuống còn 45,2% vào năm 2011 và tiếp tục giảm xuống chỉ còn 41,7% vào năm 2014, sau đó phục hồi từ năm 2015 và đến năm 2021 đã tăng lên trên 50% (World Bank, 2025), giúp Brazil trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu về chuyển đổi năng lượng bền vững.

Từ năm 2023, sau khi Tổng thống Lula da Silva nhậm chức, quỹ Amazon đã được khôi phục và nhận được sự ủng hộ trở lại từ các đối tác quốc tế như Đức, Na Uy, Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu. Quy mô các dự án tài trợ đã tăng đáng kể, hỗ trợ nhiều sáng kiến phát triển rừng bền vững, bảo vệ sinh thái và tăng cường sự tham gia của các cộng đồng. Tính đến năm 2025, Đức đóng góp khoảng 90 triệu Euro vào Quỹ Amazon thông qua KfW. Vương quốc Anh, Đan Mạch, Thụy Sĩ, Hoa Kỳ và Nhật Bản đã đóng góp thêm 100 triệu Euro trong khoảng thời gian từ tháng 12/2023 đến tháng 12/2024.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Chương trình Plano Safra 2023-2024 đã được điều chỉnh để tăng tỷ trọng hỗ trợ cho nông nghiệp carbon thấp và thích ứng với biến đổi khí hậu. Trong gói hơn 364 tỷ Real (tương đương 76 tỷ USD), chương trình ABC+ được phân bổ 92 tỷ reais cho các dự án nông nghiệp bền vững. Các mô hình canh tác như nông - lâm - ngư nghiệp tích hợp đang được nhân rộng trong khuôn khổ dự án RenovaAgro, với kỳ vọng giảm hơn 1 tỷ tấn CO2 trong giai đoạn 2021-2030 (Climate Policy Initiative, 2020).

Brazil cũng tiếp tục triển khai các cơ chế định giá carbon và xây dựng thị trường tín chỉ carbon quốc gia. Báo cáo của ICC Brazil năm 2022 cho thấy, Brazil có tiềm năng lớn trong thị trường tín chỉ carbon, với khả năng đáp ứng tới 48,7% nhu cầu của thị trường tự nguyện và 28% của thị trường có quy định vào năm 2032. Tỷ lệ đóng góp của Brazil vào thị trường tín chỉ carbon tự nguyện đã tăng từ 3% năm 2019 lên 12% năm 2021. Tổng giá trị giao dịch tín chỉ carbon của Brazil có thể đạt 100 tỷ USD vào năm 2031. Dù chưa ban hành khung pháp lý hoàn chỉnh, Brazil đã thiết lập hệ thống đo lường, báo cáo và thẩm định (MRV) đạt chuẩn quốc tế, làm tiền đề cho việc tham gia sau này vào thị trường carbon toàn cầu (Gov.br, 2024).

Tuy nhiên, quá trình triển khai chính sách phát triển xanh của Brazil vẫn gặp nhiều khó khăn như áp lực từ các nhóm lợi ích trong các lĩnh vực khai khoáng, nông nghiệp truyền thống; nạn phá rừng vẫn là vấn đề nan giải. Một vấn đề khác thường gặp ở Brazil là thủ tục hành chính rườm rà (UNFCCC, 2024). Bên cạnh đó, đầu tư cho khoa học công nghệ và nhân lực xanh chưa đáp ứng yêu cầu, sự tham gia của chính quyền địa phương và cộng đồng dân cư trong xây dựng cũng như thực hiện chính sách còn hạn chế. Nhiều địa phương chưa có đủ nguồn lực và hướng dẫn cụ thể để thực hiện các chương trình kinh tế xanh phù hợp.

HÀM Ý CHO VIỆT NAM

Việc Brazil đạt được một số kết quả bước đầu đáng ghi nhận trong triển khai chính sách kinh tế xanh, đặc biệt từ sau Hội nghị COP26, mang lại những kinh nghiệm có giá trị cho Việt Nam trong quá trình hướng tới nền kinh tế xanh.

Thứ nhất, Việt Nam cần sớm hoàn thiện Chiến lược quốc gia về kinh tế xanh với tầm nhìn dài hạn, mục tiêu định lượng rõ ràng và lộ trình cụ thể. Kinh nghiệm từ Brazil cho thấy cam kết chính trị mạnh mẽ cần đi đôi với hành động cụ thể như các chương trình Plano Safra, ABC+ nhằm thúc đẩy nông nghiệp carbon thấp, năng lượng tái tạo và tài chính xanh. Việt Nam cần xác định rõ các trụ cột ưu tiên như năng lượng, nông nghiệp, công nghiệp và đô thị, đồng thời gắn kết với các mục tiêu giảm phát thải và phát triển bền vững (SDGs).

Thứ hai, cần tái cấu trúc các ngành kinh tế theo hướng xanh, ưu tiên các lĩnh vực có lợi thế và tác động lan tỏa như nông nghiệp sinh thái, công nghiệp sạch, du lịch bền vững và đô thị xanh. Tương tự Brazil, Việt Nam có thể bắt đầu từ những lĩnh vực có tiềm năng để tạo nền tảng cho tăng trưởng xanh trên diện rộng.

Thứ ba, đẩy mạnh các công cụ tài chính xanh. Brazil đã lồng ghép tín dụng xanh vào chính sách nông nghiệp và xây dựng khung pháp lý cho thị trường carbon. Việt Nam cũng cần tăng tỷ trọng tín dụng xanh, phát triển trái phiếu và quỹ đầu tư xanh, đồng thời hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường carbon nội địa nhằm hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi theo hướng phát thải thấp.

Thứ tư, đầu tư vào hệ thống dữ liệu và giám sát chính sách phát triển xanh. Brazil đã xây dựng hệ thống MRV đạt chuẩn quốc tế, giúp minh bạch hóa thực thi và tiếp cận tài chính khí hậu. Việt Nam cần thiết lập hệ thống thống kê về tài nguyên, phát thải và dòng vốn đầu tư xanh, làm cơ sở cho việc hoạch định và giám sát chính sách hiệu quả.

Thứ năm, nâng cao năng lực triển khai chính sách tại địa phương, đặc biệt là chính quyền cấp tỉnh. Kinh nghiệm Brazil cho thấy hiệu quả của chuyển đổi xanh phụ thuộc lớn vào vai trò chủ động của chính quyền địa phương.

Thứ sáu, thúc đẩy hợp tác công - tư (PPP) trong phát triển xanh. Brazil đã huy động khu vực tư nhân hiệu quả thông qua chia sẻ rủi ro và ưu đãi tín dụng. Việt Nam cần khung pháp lý riêng cho PPP trong lĩnh vực xanh, khuyến khích đầu tư tư nhân vào năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững và hạ tầng xanh.

*Bài viết cho Đề tài nghiên cứu cấp cơ sở năm 2025 “Phát triển nền kinh tế xanh ở Brazil” của Viện Nghiên cứu Châu Âu và Châu Mỹ.

Tài liệu tham khảo:

1. Amazon Fund (2025). What is Amazon Fund?, https://www.amazonfund.gov.br/en/amazon-fund/

2. BioDB (2024). Brazil Biodiversity and Nature Conversation, https://biodb.com/region/brazil.

3. Climate Policy Initiative (2020). O Impacto do Crédito do Programa ABC para a Recuperação de Pastagens: Evidências para o Cerrado, https://www.climatepolicyinitiative.org/wp-content/uploads/2024/08/O-Impacto-do-Credito-do-Programa-ABC-para-a-Recuperacao-de-Pastagens.pdf

4. Gov.br (2024). President Lula signs law creating regulated carbon market in Brazil, https://www.gov.br/planalto/en/latest-news/2024/12/president-lula-signs-law-creating-regulated-carbon-market-in-brazil

5. Mariana Stussi, Priscila Souza (2023). Contributions to Sustainability in the Brazilian Agricultural Plan 2023/2024, https://www.climatepolicyinitiative.org/publication/contributions-to-sustainability-in-the-brazilian-agricultural-plan-2023-24/

6. Ministério da Fazenda (2024). Ecological Transformation Plan, https://www.gov.br/fazenda/pt-br/acesso-a-informacao/acoes-e-programas/transformacao-ecologica/english-version/learn-more/ecological-transformation-plan.

7. Portal Gov.br (2021). National Green Growth Program, https://www.gov.br/mma/pt-br/acesso-a-informacao/acoes-e-programas/programa-projetos-acoes-obras-atividades/NATIONALGREENGROWTHPROGRAMV2.pdf

8. Reuters (2024). Amazon Fund for rainforest received $640 million in new pledges in 2023, https://www.reuters.com/sustainability/climate-energy/amazon-fund-rainforest-received-640-mln-new-pledges-2023-2024-02-01/

9. Reuters (2025). Brazil’s government aims to raise $ 2 billion in financing with new Eco Invest auction, https://www.reuters.com/sustainability/climate-energy/brazils-government-aims-raise-2-billion-financing-with-new-eco-invest-auction-2025-04-28/

10. Timber Trade Portal (2025). Forest resources and context of Brazil, https://www.timbertradeportal.com/en/brazil/10/country-context

11. The Brazilian Development Bank (2017). The Amazon Fund receives another R$ 271.2 milion from Norway and Germany, https://www.bndes.gov.br/SiteBNDES/bndes/bndes_en/conteudos/noticia/The-Amazon-Fund-receives-another-R$-271.2-million-from-Norway-and-Germany/

12. UNFCCC (2024). Brazil’s NDC National Determination to contritubute and transform, https://unfccc.int/sites/default/files/2024-11/Brazil_Second%20Nationally%20Determined%20Contribution%20%28NDC%29_November2024.pdf.

13. World Bank (2025). Renewaleb energy consumption (% of total final energy consumption), https://databank.worldbank.org/embed/renewable-energy-consumption-/id/63e73693.