Lưu Thị Hoan

Khoa Kế toán Kiểm toán, Trường Đại học Kinh tế - Kỹ thuật Công nghiệp

Email: hoanlt@uneti.edu.vn

Tóm tắt

Trong bối cảnh hội nhập, minh bạch báo cáo tài chính là yếu tố then chốt nhằm củng cố niềm tin của nhà đầu tư và cơ quan quản lý. Dữ liệu lớn (Big Data) tạo nền tảng cho việc phân tích để phát hiện gian lận, dự báo rủi ro và hỗ trợ quản trị. Công nghệ chuỗi khối (Blockchain) với tính phi tập trung, không thiể bị thay đổi, đảm bảo giao dịch tài chính minh bạch, loại bỏ khả năng thao túng dữ liệu, tăng niềm tin cho cổ đông. Tại Việt Nam, ứng dụng 2 công nghệ này không chỉ nâng cao uy tín doanh nghiệp, thu hút vốn đầu tư mà còn hỗ trợ cơ quan quản lý và thúc đẩy lộ trình áp dụng Chuẩn mực Báo cáo tài chính quốc tế (IFRS). Tuy nhiên, thách thức nằm ở khung pháp lý, chi phí triển khai và năng lực nhân lực. Từ việc tập trung làm rõ những vấn đề trên, tác giả đề xuất cần hoàn thiện pháp luật, đầu tư hạ tầng dữ liệu, đào tạo nhân lực số và khuyến khích thí điểm ứng dụng.

Từ khoá: Minh bạch tài chính, Big Data, Blockchain, gian lận, IFRS, Việt Nam, nhà đầu tư, quản lý, pháp lý, dữ liệu

Summary

In the context of international integration, financial reporting transparency is a critical factor in strengthening the trust of investors and regulatory authorities. Big Data enables the extraction and analysis of large volumes of data to detect fraud, forecast risks, and support corporate governance. Blockchain, with its decentralized and immutable nature, ensures transparency in financial transactions, prevents tampering, and enhances shareholder trust. In Viet Nam, the adoption of these two technologies not only improves corporate credibility and attracts investment capital, but also supports regulatory bodies and promotes the roadmap toward IFRS implementation. However, challenges remain in terms of the legal framework, implementation costs, and workforce capability. Therefore, it is necessary to improve legal regulations, invest in data infrastructure, develop a digital-skilled workforce, and encourage pilot applications of these technologies.

Keywords: Financial transparency, Big Data, Blockchain, fraud, IFRS, Viet Nam, investors, regulation, legal framework, data

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế, minh bạch báo cáo tài chính trở thành yêu cầu then chốt nhằm đảm bảo niềm tin của nhà đầu tư, cổ đông và các cơ quan quản lý. Tại Việt Nam, mặc dù hệ thống chuẩn mực kế toán và kiểm toán đã có nhiều bước tiến đáng kể nhưng tình trạng công bố thông tin không đầy đủ, thiếu kịp thời, thậm chí có hành vi gian lận vẫn tồn tại, gây ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của thị trường vốn. Sự xuất hiện của các công nghệ mới như Big Data và Blockchain mở ra những cơ hội đột phá trong việc nâng cao tính minh bạch và độ tin cậy của báo cáo tài chính. Big Data cho phép khai thác và phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ, giúp phát hiện bất thường, dự báo rủi ro và hỗ trợ ra quyết định quản trị chính xác hơn. Trong khi đó, Blockchain với đặc tính phi tập trung, minh bạch và không thể chỉnh sửa mang lại một hệ thống lưu trữ giao dịch tài chính an toàn, giúp hạn chế gian lận và tăng cường khả năng giám sát. Việc nghiên cứu và ứng dụng 2 công nghệ này là xu hướng tất yếu, góp phần nâng cao tính minh bạch báo cáo tài chính, đồng thời đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và phát triển bền vững của nền kinh tế Việt Nam.

BIG DATA TRONG MINH BẠCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH

Big Data được hiểu là tập hợp các khối dữ liệu khổng lồ, có tính đa dạng cao và được cập nhật với tốc độ nhanh chóng. Trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán, Big Data không chỉ bao gồm số liệu tài chính truyền thống mà còn mở rộng sang các nguồn dữ liệu phi cấu trúc như giao dịch điện tử, dữ liệu từ mạng xã hội, cảm biến hay thông tin thị trường. Việc khai thác và xử lý nguồn dữ liệu đa dạng này tạo ra cơ hội lớn để nâng cao tính minh bạch trong báo cáo tài chính.

Ứng dụng cụ thể của Big Data thể hiện ở nhiều khía cạnh. Trước hết, các thuật toán phân tích dữ liệu giúp phát hiện những bất thường trong giao dịch, từ đó ngăn ngừa và giảm thiểu gian lận kế toán. Bên cạnh đó, dữ liệu lịch sử được xử lý với khối lượng và tốc độ lớn cho phép dự đoán xu hướng tài chính và hỗ trợ hoạt động kiểm toán hiệu quả hơn. Ngoài ra, Big Data còn góp phần nâng cao độ chính xác trong việc dự báo rủi ro, giúp doanh nghiệp đưa ra quyết định quản trị nhanh chóng và phù hợp với biến động thị trường.

Một trong những lợi ích rõ nét nhất của Big Data trong báo cáo tài chính là khả năng giảm thiểu sai sót, hạn chế gian lận, nâng cao hiệu quả giám sát và củng cố niềm tin cho các bên liên quan. Tuy nhiên, quá trình triển khai cũng đặt ra thách thức đặt ra không nhỏ, bao gồm chi phí đầu tư lớn cho hạ tầng dữ liệu, yêu cầu cao về hệ thống phần mềm - phần cứng, cùng với sự thiếu hụt nguồn nhân lực có kỹ năng phân tích dữ liệu chuyên sâu. Do đó, việc ứng dụng Big Data vào minh bạch báo cáo tài chính tại Việt Nam cần được triển khai từng bước, kết hợp đầu tư công nghệ và đào tạo nhân lực để phát huy tối đa tiềm năng của công nghệ này.

BLOCKCHAIN TRONG MINH BẠCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH

Blockchain được định nghĩa là một công nghệ sổ cái phân tán, trong đó mọi dữ liệu và giao dịch được ghi nhận theo chuỗi khối và gần như không thể chỉnh sửa hay xóa bỏ. Nhờ đặc tính phi tập trung, minh bạch và bất biến, Blockchain được xem là một công cụ hữu hiệu để tăng cường tính minh bạch trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán và đặc biệt là trong báo cáo tài chính.

Về ứng dụng, Blockchain cho phép ghi nhận các giao dịch tài chính theo thời gian thực, đồng thời đảm bảo rằng dữ liệu này không thể bị thay đổi hoặc làm giả. Công nghệ này cũng đóng vai trò như một công cụ xác thực thông tin giữa nhiều bên liên quan, bao gồm doanh nghiệp, kiểm toán viên, cơ quan quản lý và nhà đầu tư, từ đó tạo nên một môi trường công khai và đáng tin cậy hơn. Ngoài ra, sự kết hợp giữa Blockchain và “smart contract” (hợp đồng thông minh) giúp tự động hóa nhiều nghiệp vụ kế toán, giảm thiểu sai sót thủ công và nâng cao hiệu quả vận hành.

Lợi ích lớn nhất mà Blockchain mang lại cho báo cáo tài chính chính là đảm bảo tính minh bạch và chống sửa đổi số liệu, qua đó củng cố niềm tin của nhà đầu tư, cổ đông và các bên liên quan khác. Bằng cách loại bỏ khả năng thao túng dữ liệu, Blockchain có thể góp phần nâng cao chất lượng công bố thông tin tài chính, hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tiếp cận vốn và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, việc ứng dụng Blockchain tại Việt Nam hiện vẫn gặp nhiều thách thức, chủ yếu do khung pháp lý chưa hoàn thiện, cùng với những vấn đề liên quan đến bảo mật, chi phí triển khai hệ thống và yêu cầu về năng lực công nghệ. Do đó, việc nghiên cứu, thử nghiệm và xây dựng nền tảng pháp lý phù hợp là điều kiện tiên quyết để Blockchain có thể phát huy vai trò trong minh bạch báo cáo tài chính tại Việt Nam

SO SÁNH BIG DATA VÀ BLOCKCHAIN TRONG MINH BẠCH TÀI CHÍNH

TÁC ĐỘNG ĐẾN MINH BẠCH BÁO CÁO TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM

Việc ứng dụng Big Data và Blockchain trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán có thể tạo ra những tác động tích cực rõ rệt đến mức độ minh bạch của báo cáo tài chính tại Việt Nam. Trước hết, đối với các doanh nghiệp niêm yết, việc triển khai các công nghệ này không chỉ góp phần nâng cao uy tín mà còn giúp củng cố niềm tin từ phía cổ đông, nhà đầu tư trong và ngoài nước. Một hệ thống báo cáo minh bạch, chính xác và cập nhật theo thời gian thực sẽ là nền tảng quan trọng để doanh nghiệp thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài, đồng thời nâng cao vị thế cạnh tranh trên thị trường vốn quốc tế.

Bên cạnh đó, Big Data và Blockchain còn hỗ trợ đắc lực cho các cơ quan quản lý nhà nước như Bộ Tài chính hay Ủy ban Chứng khoán Nhà nước trong hoạt động giám sát. Nhờ khả năng xử lý và lưu trữ dữ liệu lớn, cơ quan quản lý có thể nhanh chóng phát hiện bất thường trong báo cáo, kiểm soát gian lận, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý thị trường tài chính - chứng khoán.

Cuối cùng, việc ứng dụng 2 công nghệ này cũng góp phần thúc đẩy lộ trình áp dụng Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) tại Việt Nam. Dữ liệu minh bạch, chuẩn hóa và có thể kiểm chứng thông qua Big Data và Blockchain sẽ hỗ trợ doanh nghiệp tiệm cận chuẩn mực quốc tế nhanh hơn, đồng thời nâng cao khả năng so sánh báo cáo tài chính giữa Việt Nam và các nước, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho hội nhập kinh tế toàn cầu.

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

Big Data và Blockchain đang nổi lên như những công cụ hữu hiệu trong việc nâng cao tính minh bạch của báo cáo tài chính. Big Data cho phép khai thác, xử lý và phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ để phát hiện bất thường, dự báo rủi ro và hỗ trợ quyết định quản trị. Trong khi đó, Blockchain mang lại một hệ thống ghi nhận giao dịch phi tập trung, không thể chỉnh sửa, từ đó đảm bảo độ tin cậy và minh bạch của thông tin tài chính. Sự kết hợp của 2 công nghệ này hứa hẹn sẽ thay đổi cách thức lập, kiểm toán và công bố báo cáo tài chính, đồng thời góp phần củng cố niềm tin của nhà đầu tư, cổ đông và cơ quan quản lý.

Để khai thác hiệu quả tiềm năng này, Việt Nam cần có những định hướng và giải pháp cụ thể. Trước hết, việc hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến Blockchain trong lĩnh vực tài chính - kế toán là điều kiện tiên quyết nhằm tạo hành lang an toàn cho các doanh nghiệp và cơ quan quản lý khi áp dụng. Thứ hai, cần đẩy mạnh đầu tư hạ tầng dữ liệu đồng bộ, song song với việc đào tạo nguồn nhân lực kế toán - kiểm toán có kỹ năng số và khả năng phân tích dữ liệu chuyên sâu. Cuối cùng, Nhà nước nên khuyến khích các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp niêm yết và khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), triển khai thí điểm các ứng dụng Big Data và Blockchain trong báo cáo tài chính, từ đó rút ra bài học thực tiễn và nhân rộng mô hình. Đây sẽ là bước đi quan trọng để nâng cao chất lượng công bố thông tin, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và phát triển bền vững.

Tài liệu tham khảo:

1. Al-Htaybat, K., & von Alberti-Alhtaybat, L. (2017). Big Data and corporate reporting: impacts and paradoxes. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 30(4), 850-873. https://doi.org/10.1108/AAAJ-07-2015-2139.

2. Bộ Tài chính (2020). Đề án áp dụng Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) tại Việt Nam.

3. Dai, J., & Vasarhelyi, M. A. (2017). Toward Blockchain-Based Accounting and Assurance. Journal of Information Systems, 31(3), 5-21. https://doi.org/10.2308/isys-51804.

4. Kokina, J., Mancha, R., & Pachamanova, D. (2017). Blockchain: Emergent Industry Adoption and Implications for Accounting. Journal of Emerging Technologies in Accounting, 14(2), 91-100. https://doi.org/10.2308/jeta-51911.

5. Nguyễn Thị Hồng Hạnh, & Nguyễn Thị Kim Anh (2021). Tác động của công nghệ số đến nghề kế toán trong bối cảnh hội nhập. Tạp chí Kế toán & Kiểm toán, (3), 15-20.

6. Trần Thị Thu Hà (2022). Ứng dụng công nghệ Blockchain trong lĩnh vực kế toán - kiểm toán: Cơ hội và thách thức tại Việt Nam. Tạp chí Tài chính, (5), 45-50.

7. Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (2022). Báo cáo thường niên thị trường chứng khoán Việt Nam.