ThS. Nguyễn Thị Minh Thương

Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai

Email: nguyenthiminhthuong@dntu.edu.vn

Tóm tắt

Du lịch không chỉ đóng vai trò như một động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, mà còn là phương tiện thiết yếu trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, tín ngưỡng của mỗi quốc gia. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và sự thay đổi trong nhu cầu trải nghiệm của du khách, du lịch tâm linh ngày càng khẳng định vị thế là một xu hướng tất yếu, thu hút sự quan tâm rộng rãi từ du khách trong nước và quốc tế. Bài viết này khái quát về du lịch tâm linh Tây Ninh, từ đó dề xuất giải pháp phát triển loại hình du lịch này.

Từ khóa: du lịch tâm linh, phát triển bền vững, Tòa Thánh Cao Đài, Núi Bà Đen

Summary

Tourism not only serves as a key driver of economic growth but also plays a crucial role in preserving and promoting the cultural and religious values of each nation. In the context of international integration and changing tourist experiences, spiritual tourism has increasingly affirmed its position as an inevitable trend, attracting widespread interest from both domestic and international visitors. This article provides an overview of spiritual tourism in Tay Ninh and proposes solutions for its sustainable development.

Keywords: spiritual tourism, sustainable development, Cao Dai Holy See, Ba Den Mountain.

GIỚI THIỆU

Du lịch tâm linh không chỉ là một xu hướng phát triển mạnh mẽ trong ngành du lịch hiện đại mà còn đóng vai trò cốt lõi trong việc bảo tồn văn hóa, thúc đẩy giao lưu tín ngưỡng và phát triển kinh tế. Tây Ninh, với hệ thống di tích tôn giáo và danh thắng đặc sắc như Tòa Thánh Cao Đài – trung tâm của Đạo Cao Đài tại Việt Nam và Núi Bà Đen – địa danh linh thiêng gắn liền với tín ngưỡng dân gian, sở hữu tiềm năng to lớn để trở thành một trong những điểm đến hàng đầu về du lịch tâm linh.

Thống kê của Sở Du lịch Tây Ninh cho thấy, năm 2023, Tây Ninh đã thu hút hơn 5,1 triệu lượt khách tham quan, vượt 2% so với kế hoạch đề ra, với tổng doanh thu du lịch ước đạt 2.000 tỷ đồng, vượt 11,1% so với mục tiêu ban đầu. Đặc biệt, KDL Núi Bà Đen đã trở thành điểm đến hấp dẫn, đóng góp quan trọng vào tổng lượng khách du lịch của tỉnh. Mặc dù đạt được những kết quả khả quan, việc khai thác du lịch tâm linh tại Tây Ninh vẫn còn mang tính tự phát, thiếu chiến lược quy hoạch dài hạn và cơ sở hạ tầng hỗ trợ chưa đồng bộ, dẫn đến việc chưa tối ưu hóa trải nghiệm cho du khách. Do đó, việc đổi mới du lịch tâm linh ở Tinh Ninh là cần thiết để phát huy tối đa tiềm năng sẵn có, đồng thời vẫn bảo tồn, tôn tạo và phát triển vững bền.

KHÁI QUÁT VỀ DU LỊCH TÂM LINH

Khái niệm về du lịch tâm linh

Du lịch tâm linh là một loại hình du lịch gắn liền với tín ngưỡng, tôn giáo và đời sống tinh thần của con người. Theo nhiều nghiên cứu, du lịch tâm linh không chỉ đơn thuần là hoạt động tham quan, mà còn bao gồm những trải nghiệm giúp du khách kết nối với các giá trị thiêng liêng, tìm kiếm sự an yên và bình an trong tâm hồn. Loại hình du lịch này thường gắn liền với các địa điểm có ý nghĩa lịch sử, tôn giáo như đền, chùa, nhà thờ, lăng tẩm hoặc các không gian thiền định, tâm linh.

Vai trò của du lịch tâm linh trong phát triển kinh tế - xã hội

Du lịch tâm linh có vị thế trọng yếu trong nền kinh tế địa phương, thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành nghề liên quan như lưu trú, dịch vụ, thương mại và sản xuất hàng lưu niệm. Loại hình du lịch này còn góp phần nâng cao ý thức bảo tồn di sản văn hóa, giúp gìn giữ và phát huy những tinh hoa tốt đẹp của dân tộc. Theo báo cáo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, du lịch tâm linh đóng góp khoảng 30% tổng lượng khách du lịch nội địa tại Việt Nam mỗi năm, trong đó Tây Ninh là một trong những địa phương có số lượng khách hành hương lớn nhất khu vực phía Nam.

Xu hướng phát triển du lịch tâm linh

Trong bối cảnh hiện nay, du lịch tâm linh không chỉ giới hạn trong phạm vi hành hương mà còn mở rộng sang các hình thức trải nghiệm khác như thiền định, yoga, du lịch chữa lành. Du khách ngày càng có xu hướng tìm đến các địa điểm linh thiêng không chỉ để chiêm bái mà còn để tận hưởng không gian yên tĩnh, giảm căng thẳng và tìm kiếm sự cân bằng trong cuộc sống. Đưa công nghệ số vào sản phẩm du lịch tâm linh, ứng dụng thực tế ảo (VR) để tái hiện lịch sử, bản đồ số giúp hướng dẫn tham quan, cũng đang trở thành một xu hướng phổ biến nhằm nâng cao trải nghiệm của du khách.

THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH TÂM LINH TẠI TÂY NINH

Tây Ninh là một trong những địa phương có hệ thống di tích tâm linh đa dạng, thu hút đông đảo khách thập phương hành hương mỗi năm. Trong đó, Tòa Thánh Cao Đài là công trình kiến trúc tôn giáo đặc sắc, biểu tượng của Đạo Cao Đài – một tôn giáo bản địa có ảnh hưởng lớn tại Việt Nam. Ngoài ra, Núi Bà Đen được xem là một trong những địa điểm hành hương quan trọng bậc nhất khu vực phía Nam, với lượng khách tham quan và chiêm bái tăng trưởng ổn định qua các năm. Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tây Ninh, năm 2023, tỉnh đã đón khoảng 5,6 triệu lượt khách, tăng 9,7% so với năm trước, trong đó du lịch tâm linh chiếm hơn 60% tổng số lượt khách. Doanh thu du lịch toàn tỉnh đạt 2.500 tỷ đồng, tăng 24% so với cùng kỳ, phản ánh mức độ quan tâm ngày càng lớn đối với du lịch tâm linh tại Tây Ninh. Nhờ những tiềm năng, lợi thế trên, Tây Ninh đã triển khai kế hoạch điểm đến du lịch gắn với việc phát huy giá trị di sản văn hóa, từ đó nhiều di sản đã trở thành những sản phẩm du lịch đặc sắc của tỉnh. Theo đó, du khách đến với Tây Ninh chủ yếu là du lịch tâm linh, gắn với các di sản văn hóa. Thống kê của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tây Ninh, năm 2024, Tỉnh đã đón khoảng 5,6 triệu lượt khách, tăng 9,7% so với năm trước, trong đó du lịch tâm linh chiếm hơn 60% tổng số lượt khách. Doanh thu du lịch toàn tỉnh đạt 2.500 tỷ đồng, tăng 24% so với cùng kỳ, phản ánh mức độ quan tâm ngày càng lớn đối với du lịch tâm linh tại Tây Ninh.

Tuy nhiên, bên cạnh những thế mạnh để phát triển, ngành du lịch tâm linh tại Tây Ninh vẫn tồn tại nhiều hạn chế. Trước hết, công tác quy hoạch và quản lý chưa thực sự đồng bộ, dẫn đến tình trạng khai thác du lịch mang tính tự phát, thiếu chiến lược dài hạn. Mặc dù lượng khách tăng trưởng tốt, nhưng các sản phẩm du lịch vẫn chưa đa dạng, chủ yếu tập trung vào hành hương mà chưa phát triển các dịch vụ đi kèm như trải nghiệm văn hóa, thiền định, hoặc du lịch nghỉ dưỡng tâm linh. Điều này khiến du khách không có nhiều sự chọn lựa, thời gian lưu trú ngắn, làm giảm giá trị kinh tế mang lại từ loại hình du lịch này.

Bên cạnh đó, hệ thống cơ sở hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ còn nhiều hạn chế. Giao thông liên tuyến đến các địa điểm du lịch trọng yếu như Núi Bà Đen tuy đã được cải thiện nhưng vẫn chưa đáp ứng tốt nhu cầu vào các mùa cao điểm. Dịch vụ lưu trú, đặc biệt là các cơ sở mang tính chuyên sâu về du lịch tâm linh, còn thiếu hụt, chưa có nhiều lựa chọn phù hợp với du khách hành hương dài ngày hoặc khách quốc tế. Ngoài ra, công tác quảng bá và xúc tiến du lịch chưa thực sự hiệu quả, chưa vận dụng triệt để các công cụ truyền thông số và các nền tảng mạng xã hội để quảng bá hình ảnh du lịch tâm linh Tây Ninh ra thế giới.

Một vấn đề quan trọng khác là áp lực bảo tồn di sản trước sự gia tăng nhanh chóng của lượng du khách. Muốn du lịch du lịch phát triển mà không có chiến lược kiểm soát tốt có khả năng quá tải, ảnh hưởng đến cảnh quan tự nhiên và môi trường tại các khu vực linh thiêng. Hiện nay, một số điểm du lịch tâm linh tại Tây Ninh đang đối mặt với vấn đề xuống cấp do tác động của con người và thiếu hụt nguồn lực bảo trì.Nhìn chung, mặc dù du lịch tâm linh tại Tây Ninh đang trên đà phát triển, nhưng để khai thác hiệu quả tiềm năng sẵn có, cần có các giải pháp đồng bộ nhằm khắc phục những hạn chế hiện nay, nâng cao chất lượng dịch vụ, cải thiện cơ sở hạ tầng và đẩy mạnh công tác bảo tồn, quảng bá.

Để du lịch tâm linh Tây Ninh phát triển, cần có chiến lược đồng bộ, kết hợp giữa bảo tồn di sản và phát triển dịch vụ du lịch chuyên nghiệp. Trước hết, cần xây dựng kế hoạch quy hoạch tổng thể du lịch tâm linh, đảm bảo hài hòa giữa khai thác và bảo tồn. Cần đa dạng hóa hơn nữa các sản phẩm du lịch, có thể kết hợp giữa du lịch tâm linh với du lịch nghỉ dưỡng, thiền định, yoga để tạo ra nhiều trải nghiệm khác biệt cho du khách.Ngoài ra, công tác quảng bá và xúc tiến du lịch cần được đẩy mạnh theo hướng hiện đại, ứng dụng công nghệ số như bản đồ số, thực tế ảo (VR) để giúp du khách tiếp cận thông tin dễ dàng hơn. Các nền tảng mạng xã hội, website du lịch cần được tận dụng triệt để nhằm lan tỏa hình ảnh du lịch tâm linh Tây Ninh ra thị trường trong nước và quốc tế. Việc liên kết với các doanh nghiệp lữ hành lớn, xây dựng các tour du lịch chuyên sâu cũng là một giải pháp quan trọng để thu hút lượng khách ổn định.Cải thiện chất lượng dịch vụ du lịch cũng là một yếu tố then chốt. Cần tập trung vào đào tạo đội ngũ hướng dẫn viên chuyên sâu về du lịch tâm linh, cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về các điểm đến tôn giáo. Bên cạnh đó, nâng cấp hệ thống lưu trú theo mô hình homestay tâm linh, khu nghỉ dưỡng thiền, phát triển các sản phẩm ẩm thực chay đặc sắc để đáp ứng nhu cầu của khách du lịch. Về hạ tầng, cần đầu tư nâng cấp các tuyến giao thông kết nối đến các điểm du lịch tâm linh, đồng thời đảm bảo công tác vệ sinh môi trường, giữ gìn cảnh quan linh thiêng của các di tích.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Du lịch tâm linh tại Tây Ninh muốn phát triển bền vững cần một chiến lược tổng thể, cân bằng giữa bảo tồn di sản và khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch. Trước hết, việc quy hoạch và quản lý du lịch tâm linh cần được triển khai một cách bài bản, có tầm nhìn dài hạn. Chính quyền địa phương cần phối hợp với các cơ quan liên quan để thiết lập kế hoạch phát triển, đảm bảo sự kết hợp hài hòa giữa du lịch và bảo tồn các giá trị tôn giáo, tín ngưỡng. Việc xây dựng cơ sở pháp lý cụ thể giúp kiểm soát hoạt động du lịch, tránh tình trạng phát triển tự phát gây ảnh hưởng đến không gian linh thiêng của các điểm đến.

Bên cạnh đó, đa dạng hóa sản phẩm du lịch tâm linh là một trong những giải pháp quan trọng để gia tăng sức hút của Tây Ninh đối với du khách. Ngoài hành hương truyền thống, cần phát triển các loại hình du lịch kết hợp như du lịch thiền định, yoga, du lịch chữa lành và du lịch trải nghiệm văn hóa. Việc tổ chức các chương trình du lịch theo chủ đề, tái hiện các nghi lễ tôn giáo và xây dựng không gian trải nghiệm giúp du khách có thêm nhiều lựa chọn, kéo dài thời gian lưu trú và tăng giá trị kinh tế từ du lịch.

Về công tác quảng bá và xúc tiến du lịch, Tây Ninh cần tận dụng công nghệ số để mở rộng thị trường du khách. Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo (VR) và bản đồ số giúp cung cấp thông tin đầy đủ và sinh động hơn về các điểm du lịch tâm linh. Các nền tảng mạng xã hội và các kênh truyền thông trực tuyến cũng cần được khai thác triệt để để nâng cao độ nhận diện thương hiệu du lịch tâm linh của Tây Ninh, thu hút du khách quốc tế. Đồng thời, cần tổ chức các hội thảo, chuyên đề, các sự kiện về du lịch tâm linh nhằm kết nối với các đơn vị lữ hành trong và ngoài nước, tạo điều kiện cho việc đưa Tây Ninh trở thành điểm đến quan trọng trong các tour du lịch hành hương.

Một yếu tố then chốt khác là nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch. Cần đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực, đặc biệt là đội ngũ hướng dẫn viên chuyên biệt về du lịch tâm linh, có kiến thức sâu về tín ngưỡng, tôn giáo để cung cấp thông tin chính xác và hấp dẫn cho du khách. Bên cạnh đó, các cơ sở lưu trú cũng cần được nâng cấp theo hướng thân thiện với văn hóa tâm linh, như phát triển homestay tôn giáo, khu nghỉ dưỡng thiền và các không gian lưu trú yên tĩnh phù hợp với nhu cầu của khách hành hương. Việc phát triển ẩm thực chay đặc sắc, đậm đà bản sắc địa phương cũng là một yếu tố quan trọng giúp tạo nên dấu ấn riêng cho du lịch Tây Ninh.

Cuối cùng, bảo tồn và phát triển hạ tầng du lịch cần được chú trọng để đảm bảo tính bền vững trong dài hạn, giúp việc di chuyển của xe tour được thuận tiện hơn, đặc biệt trong những mùa cao điểm. Đồng thời, tại các khu vực du lịch tâm linh, đảm bảo cảnh quan linh thiêng luôn được giữ gìn sạch đẹp. Công tác bảo tồn di sản tôn giáo cũng cần có sự đầu tư từ các nguồn lực công và tư nhân nhằm phục dựng, duy trì kiến trúc nguyên bản của các công trình tín ngưỡng, giúp gìn giữ giá trị văn hóa cho thế hệ mai sau.

Với những giải pháp đồng bộ và hiệu quả, Tây Ninh có thể phát triển du lịch tâm linh theo hướng bền vững, vừa bảo tồn được di sản văn hóa – tôn giáo, vừa nâng cao trải nghiệm du khách và đóng góp tích vào kinh tế địa phương./.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Trường Tân (2019), Cẩm nang du lịch văn hóa tâm linh Việt Nam, Nxb Thanh niên.

2. Nguyễn Duy Hinh (2007), Tâm linh Việt Nam, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội.

3. Nguyễn Minh Tuệ, Vũ Đình Hòa (2017), Địa lý Du lịch Cơ sở lí luận và thực tiễn phát triển ở Việt Nam, Nxb Giáo dục Việt Nam.

4. Phan Huy Xu, Võ Văn Thành (2018), Du lịch Việt Nam từ lý thuyết đến thực tiễn, Nxb Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh

5. Quốc hội (2017), Luật Du lịch, số 09/2017/QH14, ngày 29/6/2017.

6. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tây Ninh (2023-2024), Báo cáo tại các hội nghị tổng kết công tác năm 2023, 2024.