Aliyavanh Chanthasith

Viện Khoa học Kinh tế và Xã hội quốc gia Lào

NCS Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Tóm tắt

Phát triển công nghiệp tại Thủ đô Viêng Chăn - CHDCND Lào là mục tiêu chiến lược nhằm hiện đại hóa nền kinh tế đất nước, song cần đi đôi với đảm bảo công bằng xã hội và lợi ích chính đáng của người dân. Từ việc làm rõ những vấn đề đang tồn tại, bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo lợi ích của người dân có đất bị thu hồi trong quá trình phát triển công nghiệp tại Viêng Chăn.

Từ khóa: Thu hồi đất, phát triển công nghiệp, đảm bảo lợi ích người dân, Thủ đô Viêng Chăn

Summary

Industrial development in Vientiane Capital, Lao People's Democratic Republic, is a strategic goal aimed at modernizing the national economy. However, the process must be accompanied by a commitment to social equity and the legitimate rights and interests of local residents. By clarifying the existing challenges, the study proposes several solutions to ensure the protection of citizens' interests whose land is acquired during the industrial development process in Vientiane.

Keywords: Land acquisition, industrial development, protection of citizens’ interests, Vientiane Capital

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh CHDCND Lào đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhu cầu sử dụng đất cho các dự án phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt tại Thủ đô Viêng Chăn, ngày càng gia tăng. Quỹ đất chưa sử dụng dần thu hẹp buộc Nhà nước phải thu hồi đất ở và đất sản xuất của người dân để phục vụ mục tiêu phát triển. Việc thu hồi đất mang tính tất yếu này không chỉ tác động mạnh đến đời sống kinh tế - xã hội, mà còn liên quan trực tiếp đến quyền lợi hợp pháp của người dân bị thu hồi đất. Mặc dù chính quyền đã triển khai các chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư nhằm giảm thiểu thiệt hại, nhưng thực tế vẫn tồn tại nhiều bất cập như: quy định pháp luật chưa đồng bộ, giá đất bồi thường chưa sát thị trường, công tác quản lý đất đai còn hạn chế, chưa huy động được sự tham gia đầy đủ của cộng đồng và các tổ chức xã hội. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nghiên cứu, đề xuất các giải pháp nhằm đảm bảo hài hòa lợi ích giữa phát triển công nghiệp và quyền lợi chính đáng của người dân, qua đó góp phần duy trì ổn định chính trị - xã hội và tạo sự đồng thuận trong quá trình phát triển.

KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC VÀ VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG ĐẢM BẢO LỢI ÍCH CỦA NGƯỜI DÂN CÓ ĐẤT BỊ THU HỒI ĐỂ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP Ở VIÊNG CHĂN

Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của CHDCND Lào hiện nay, nhu cầu sử dụng đất để xây dựng các dự án, công trình ngày càng nhiều dẫn đến quỹ đất chưa sử dụng ngày càng ít. Do đó, CHDCND Lào nói chung, Thủ đô Viêng Chăn phải thu hồi đất ở, đất sản xuất của dân cư để phục vụ cho công cuộc phát triển chung đó.

Công tác thu hồi đất phát triển công nghiệp luôn nhận được sự chỉ đạo sâu sát của cả hệ thống chính trị từ cấp tỉnh đến cấp cơ sở; sự phối hợp chặt chẽ của các ban, ngành và chủ đầu tư; sự cố gắng của Hội đồng bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để kịp thời giải đáp và tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc. Hầu hết số hộ bị thu hồi đất đều chấp hành tốt các quy định của Nhà nước và ủng hộ việc thực hiện dự án. Trong quá trình thu hồi đất thực hiện các dự án, các bên liên quan luôn nhận được sự chỉ đạo của cấp trên về việc phối hợp chặt chẽ nhằm giải quyết kịp thời những vướng mắc phát sinh trong quá trình thu hồi đất. Khi có vướng mắc, kiến nghị, các cơ quan chuyên môn đều tổ chức đối thoại, tập trung xác minh và tham mưu giải quyết thấu đáo, đúng quy định pháp luật, đồng thời bảo đảm được quyền lợi cho người dân.

Nhằm bù đắp thiệt thòi của người dân, chính quyền Viêng Chăn đã ban hành nhiều chính sách không chỉ nhằm bồi thường, hỗ trợ về đất, về những thiệt hại về tài sản trên đất, mà còn có cả chính sách tái định cư dành cho các hộ dân bị thu hồi đất, cũng như hỗ trợ các công việc phù hợp cho người dân. Các nhu cầu và lợi ích người dân được đáp ứng theo từng đối tượng một cách kịp thời và đầy đủ. Trên nguyên tắc đảm bảo lợi ích cho người dân, giảm bớt khó khăn về kinh tế cho những hộ bị thu hồi đất nông nghiệp, mất đất sản xuất do ảnh hưởng của việc thực hiện dự án, thì Hội đồng giải phóng mặt bằng đã áp dụng thống nhất đồng bộ các chính sách hỗ trợ như bao gồm: hỗ trợ đào tạo nghề và việc làm, hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất cho các hộ dân, theo đó từng khoản hỗ trợ sẽ được áp dụng thực thi theo đúng quy định. Việc đảm bảo quyền lợi của người dân khi thu hồi đất được thực hiện tương đối phong phú và đa dạng. Các chính sách này đã giúp cho người dân bị thu hồi đất bước đầu ổn định trở lại cuộc sống. Nhờ đó, trong những năm qua, hàng ngàn dự án với nhiều quy mô đã được triển khai trên cả nước; quá trình thu hồi đất đã tạo sự đồng thuận trong xã hội; đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân từng bước được nâng lên.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc đảm bảo quyền lợi của người dân khi thu hồi đất trên địa bàn Viêng Chăn cũng còn tồn tại một số hạn chế sau:

Thứ nhất, các chính sách, quy định của pháp luật về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất còn tản mạn ở nhiều văn bản khác nhau; một số quy định còn thiếu thống nhất, chưa cụ thể rõ ràng gây khó khăn cho địa phương trong việc áp dụng. Việc quy định về giá đất không cụ thể, không đưa ra được căn cứ nào để định giá đất trong thu hồi đất là một bất cập lớn nhất của chính sách về thu hồi đất của Luật Đất đai năm 2019 của Lào. Luật này đã quy định 2 cơ chế thu hồi đất là cơ chế Nhà nước thu hồi, bồi thường, giải tỏa đất đối với các công trình công; còn các doanh nghiệp lấy đất kinh doanh thì tự thỏa thuận, thương lượng đền bù với người có đất bị thu hồi. Việc quy định này là điểm tiến bộ nhưng cũng đồng thời nảy sinh nhiều khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng.

Thứ hai, công tác quản lý về đất đai còn nhiều bất cập dẫn đến khi giải phóng mặt bằng gặp khó khăn. Trải qua nhiều thời kỳ thực hiện chính sách đất đai, việc điều động và bố trí dân cư, điều chỉnh địa giới hành chính đã làm đất đai có nhiều biến động thường xuyên, nhưng chưa được đo đạc, theo dõi và quản lý chặt chẽ; nhiều hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất không có giấy tờ mà theo kiểu "cha truyền, con nối" hoặc có giấy tờ nhưng không được ghi đầy đủ các yếu tố; một số trường hợp người sử dụng đất vi phạm quy định về đất đai như lấn chiếm trái phép hành lang an toàn giao thông đã được giải tỏa, làm nhà trên đất nông nghiệp hoặc tự ý chia tách hộ, khi biết có dự án tranh thủ làm nhà, trồng cây… để yêu cầu được bồi thường; việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất còn nhiều sai sót, như: một thửa đất tồn tại 2 bìa đỏ, có trường hợp đã thu hồi đất nhưng không thu hồi bìa đỏ cũng có trường hợp thu hồi một phần diện tích của các hộ nhưng bìa đỏ không được chỉnh lý theo diện tích còn lại... Do vậy khi tiến hành bồi thường giải phóng mặt bằng để xây dựng các công trình, dự án gặp rất nhiều khó khăn và gây nhiều khiếu kiện trong nhân dân.

Thứ ba, quá trình tổ chức thực hiện thu hồi đất, bồi thường chưa huy động được các tổ chức đoàn thể và nhân dân tham gia tích cực vào công tác này. Chưa đề cao công tác tuyên truyền phổ biến pháp luật để vận động thuyết phục nhân dân tự nguyện trả lại đất cho Nhà nước để thực hiện nhiệm vụ an ninh quốc phòng, phát triển kinh tế - xã hội. Thực tế cho thấy, một số dự án đầu tư khi được triển khai đã gặp phải sự phản đối quyết liệt của người dân do chưa có sự tuyên truyền giải thích kịp thời về lợi ích chung của dự án mang lại, không công khai về quy hoạch, kế hoạch, các quyết định, quy định của Nhà nước, của Thủ đô về thu hồi đất, giải phóng mặt bằng, tái định cư để người dân nắm rõ; không công khai minh bạch, tôn trọng và thực hiện đầy đủ, triệt để các bước trong quy trình giải phóng mặt bằng đã quy định. Một số phương án bồi thường, hỗ trợ tái định cư chưa được lập trên nguyên tắc đảm bảo sự công bằng, không để dân so sánh giữa hộ này với hộ khác. Khi phát hiện nhầm lẫn, sai sót thì chưa kịp thời sửa chữa, khắc phục, thẳng thắn phê bình, rút kinh nghiệm, gây khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng.

Thứ tư, lao động nông thôn bị thu hồi đất số lượng nhiều, nhưng chất lượng hạn chế, trình độ học vấn thấp, kiến thức về xã hội, về các ngành nghề (ngoài nông nghiệp) không cao, thiếu chủ động linh hoạt trong chuyển đổi nghề. Một số hộ dân khi nhận được hỗ trợ tiền đền bù đất lớn thường có tâm lý ỷ lại, nên không chủ động trong việc tìm kiếm việc làm hoặc chưa có nhu cầu đi làm; một số lao động thiếu vốn, thiếu mặt bằng sản xuất, trình độ chuyên môn không đáp ứng được yêu cầu của nhà tuyển dụng, số còn lại do tuổi cao, sức khỏe không đảm bảo.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP

Nhằm bảo đảm lợi ích của người dân có đất bị thu hồi để phát triển công nghiệp ở Thủ đô Viêng Chăn, tác giả đề xuất một số giải pháp sau:

Một là, sửa đổi một số chính sách giá đất bồi thường và quy định rõ ràng về lợi ích của người dân bị thu hồi đất.

Trong bồi thường về đất thì nguyên tắc bồi thường bằng đất có cùng mục đích sử dụng được ưu tiên, nhưng quỹ đất để bồi thường hiện nay rất hạn chế hoặc có thì cũng không đủ để bồi thường và nếu bồi thường bằng đất sẽ dẫn đến trường hợp so sánh giữa những người sử dụng đất. Trường hợp hộ gia đình, cá nhân còn đất để sinh sống thì bồi thường bằng tiền, nếu tại địa phương còn quỹ đất trống thì được xem xét bồi thường bằng đất. Đối với trường hợp thu hồi đất mà người sử dụng đất không còn đất để sinh sống thì được ưu tiên bồi thường bằng đất; nếu người sử dụng đất không có nhu cầu nhận bồi thường bằng đất thì bồi thường bằng tiền. Trường hợp quỹ đất không đủ để đảm bảo bồi thường cho người sử dụng đất bị thu hồi thì bồi thường theo hướng: trước hết cho những người sử dụng đất bị thu hồi thỏa thuận để ưu tiên cho người có nhu cầu sử dụng đất nhận bồi thường bằng tiền. Nếu không thỏa thuận được, thì UBND Thủ đô Viêng Chăn cần xem xét điều kiện thực của những người sử dụng đất bị thu hồi mà quyết định bồi thường bằng đất hay bằng tiền cho từng trường hợp cụ thể.

Hai là, thiết lập cơ chế đền bù công bằng, hợp lý cho người dân bị thu hồi đất.

Để đảm bảo sự công bằng giữa người sử dụng đất có đất bị thu hồi và các chủ thể liên quan khác thì phải có cơ chế bảo đảm địa vị bình đẳng giữa họ. Cơ hội làm giàu trên mảnh đất của người nông dân phải được đặt ngang với cơ hội phát triển của các chủ đầu tư (doanh nghiệp). Thực tiễn thực hiện công tác thu hồi đất thời gian qua cho người có đất bị thu hồi luôn ở vị thế thấp hơn so với chủ thể được trao quyền thu hồi đất. Do đó, cần nghiên cứu và tạo thế bình đẳng giữa các bên mối quan hệ này. Để đảm bảo sự công bằng về quyền lợi, cần xây dựng cơ chế cho phép người có đất bị thu hồi tham gia hoặc cử đại diện tham gia vào quá trình thu hồi đất từ lập và phê duyệt dự án với tư cách là một bên để xác định những thiệt hại mà họ bị ảnh hưởng và được phép “thương thảo về giá bồi thường” trước khi hội đồng quyết định giá đất cụ thể của cơ quan chức năng ra quyết định.

Ba là, xây dựng cơ chế đối thoại và tham gia cộng đồng giữa người dân, chính quyền địa phương, các nhà đầu tư.

Thực hiện tốt công tác đối thoại trong xử lý khiếu nại, khiếu kiện để tạo được sự đồng thuận giữa các bên trong việc giải quyết tranh chấp để rút ngắn thời gian. Nâng cao trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong từng giai đoạn của quá trình lấy lại đất có thể tác động đến quyền của chủ sử dụng đất bị lấy lại. Quá trình lấy lại đất trải qua nhiều bước khác nhau, trong đó có những giai đoạn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền của chủ đất bị lấy lại. Vì vậy, cần xác định trách nhiệm của những chủ thể này để làm căn cứ chịu trách nhiệm về sau. Cụ thể, trách nhiệm của chủ thể có thẩm quyền trong các giai đoạn: (i) Lập, thẩm định, phê duyệt kế hoạch sử dụng đất hàng năm của Thủ đô Viêng Chăn; (ii) Đo đạc, kiểm kê đất đai, tài sản trên đất để lập phương án, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; (iii) Lập, thẩm định, phê duyệt giá đất cụ thể để tính tiền bồi thường; (iv) Lập, thẩm định, phê duyệt phương án bồi thường bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; (v) Quyết định thu hồi đất; (vi) Chi trả tiền bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Đồng thời, phải phối hợp chặt chẽ, kịp thời, đồng bộ giữa các cơ quan chức năng trong việc giải quyết khiếu nại; tăng cường công tác đối thoại trong quá trình giải quyết khiếu nại về thu hồi đất. Khi nhận được đơn khiếu nại thì cấp có thẩm quyền phải tập trung, tích cực giải quyết một cách đúng đắn, nghiêm túc, thận trọng, dựa trên nền tảng pháp luật và trách nhiệm được giao. Trong quá trình giải quyết, tùy từng trường hợp có thể công khai lợi ích của các chủ thể, giải quyết hài hòa các lợi ích trước, trong và sau thu hồi đất. Đồng thời, đề cao tính công khai, minh bạch trong giải quyết khiếu nại; cần kiên quyết xử lý nghiêm theo quy định đối với nhưng trường hợp vi phạm pháp luật, tiêu cực của cán bộ cơ quan chức năng trong quá trình thực thi công vụ (trong đó có liên đới trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức do mình quản lý trực tiếp khi để thiếu sót, sai phạm xảy ra), nhằm bảo đảm sự nghiêm minh của pháp luật, củng cố niềm tin của nhân dân vào chính quyền.

Bốn là, phát triển các ngành nghề kinh doanh mới, tạo cơ hội việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.

Những hộ bị thu hồi trên 70% diện tích đất trở lên thường không còn đất để sinh sống; sau khi sử dụng hết tiền hỗ trợ, không biết làm gì đế tiếp tục cuộc sống. Mặt khác, việc quy định hỗ trợ các dịch vụ khuyến nông, khuyến lâm, bảo vệ thực vật còn chung chung, không quy định cụ thể, nên rất khó áp dụng trong thực tế. Vì vậy, Thủ đô Viêng Chăn nên có quy định đối với các hộ có diện tích thu hồi đất từ 70% trở lên, được góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đất vào các công ty, doanh nghiệp để họ đảm bảo ổn định sản xuất và đời sống, đảm bảo được lợi ích kinh tế của mình khi không còn đất để sản xuất. Đối với các quy định về hỗ trợ dịch vụ sản xuất, phải quy định rõ số dịch vụ sản xuất định mức hỗ trợ trên một đơn vị diện tích thu hồi, theo giá hỗ trợ sát với giá thị trường tại địa phương theo từng thời điểm.

Các doanh nghiệp đầu tư vào địa bàn phải có trách nhiệm tạo việc làm cho người có đất bị thu hồi bằng nhiều phương pháp khác nhau như: Hỗ trợ địa phương đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp cho lao động có đất bị thu hồi hoặc nhận con em của họ vào làm việc trong các doanh nghiệp. Mặt khác, các doanh nghiệp đầu tư vào địa bàn Viêng Chăn cần thực hiện tốt các hoạt động nhân đạo, từ thiện. Ngoài ra, Nhà nước có chính sách đào tạo, chuyển đổi nghề cho người dân có đất bị thu hồi dưới nhiều hình thức khác nhau, hoặc lập các dự án mới để thu hút lao động địa phương vào làm việc, hoặc có chính sách hỗ trợ cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa có điều kiện thu hút một bộ phận lao động vào làm việc. Tại các khu công nghiệp có diện tích đất thu hồi lớn và tập trung, UBND Thủ đô Viêng Chăn phải chủ động xây dựng quy hoạch đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp và giải quyết việc làm để người lao động thoát khỏi những khó khăn ban đầu khi chưa biết phải làm gì trong lúc đất đai bị thu hồi. Nhà nước xây dựng một số cơ sở đào tạo quy mô phù hợp trong những ngành phi nông nghiệp, nên dành ra một số diện tích đất nhất định để xây dựng các cơ sở khởi nghiệp trong các ngành nghề tại địa bàn Thủ đô Viêng Chăn, như: cơ khí chế tạo, mộc, chế biến nông, lâm sản… phục vụ cho các doanh nghiệp lớn, chuyển đổi nghề sang chăn nuôi, các ngành nghề kinh doanh - dịch vụ phi nông nghiệp, xuất khẩu lao động...

Tài liệu tham khảo:

1. Chính phủ nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào (2019). Luật Đất đai sửa đổi, số 70/QH, ngày 21/6/2019.

2. Chính phủ nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào (2023). Nghị định số 387/TĐVC, ngày 21/3/2023 về việc phân công trách nhiệm tổ chức thực hiện toàn diện quy hoạch đất đai, quản lý tài nguyên thiên nhiên và môi trường đến năm 2030 của Thủ đô Viêng Chăn.

3. Công Khăm (2018). Xây dựng và thông qua quy hoạch tổng thể đất quốc gia đảm bảo quản lý đất đai đi vào hệ thống tập trung thống nhất, Tạp chí A Lun May, số 9 năm 2018.

4. Si Ăm Phay Số La Thí (2020). Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất Nước CHDCND Lào, Tạp chí A Lun May, số 25 năm 2020.

5. Thành ủy Thủ đô Viêng Chăn (2023). Báo cáo đặc khu kinh tế.