Vũ Thị Thuý Nga

Viện Nghiên cứu Châu Âu và Châu Mỹ

Tóm tắt

Brazil là nền kinh tế lớn nhất ở Mỹ Latinh và cũng là quốc gia phát thải khí nhà kính lớn nhất ở khu vực Mỹ Latinh. Có diện tích rừng nhiệt đới Amazon lớn nhất hành tinh, Brazil đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến toàn cầu chống biến đổi khí hậu. Trong xu hướng phát triển bền vững toàn cầu, Brazil đã đặt mục tiêu đạt mức phát thải carbon ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2060. Bài viết khái quát một số bài học kinh nghiệm Brazil trong bước đầu thực hiện cam kết Net Zero, từ đó đưa ra một số hàm ý cho Việt Nam. Theo đó, để thực hiện được cam kết Net Zero của mình, Việt Nam cần có khung pháp lý đảm bảo tính nhất quán giữa phát triển kinh tế và mục tiêu giảm phát thải, bảo vệ rừng, phát triển nông nghiệp bền vững thông minh, huy động nguồn tài chính quốc tế và lực lượng lao động có trình độ để hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp.

Từ khóa: Net Zero, bài học kinh nghiệm, Brazil, Việt Nam, biến đổi khí hậu

Summary

Brazil is the largest economy in Latin America and also the biggest emitter of greenhouse gases in the region. With the world’s most extensive Amazon rainforest, Brazil plays a pivotal role in the global effort to combat climate change. In line with the global trend toward sustainable development, the country has set a target to achieve net-zero carbon emissions by 2060. This article highlights several key lessons from Brazil’s initial implementation of its Net Zero commitment and proposes policy implications for Viet Nam. To fulfill its own Net Zero pledge, Viet Nam should establish a coherent legal framework that aligns economic growth with emission reduction objectives, strengthen forest protection, promote sustainable and climate-smart agriculture, mobilize international financial resources, and develop a skilled workforce to support the transition toward a low-carbon economy.

Keywords: Net Zero, lessons learned, Brazil, Viet Nam, climate change

ĐẶT VẤN ĐỀ

Net Zero, hay còn gọi là phát thải ròng bằng 0 là trạng thái lý tưởng khi lượng khí nhà kính (Greenhouse Gas - GHG) thải vào khí quyển Trái đất được cân bằng với lượng GHG được loại bỏ. Brazil đã ký và phê chuẩn Thỏa thuận Paris vào năm 2015 và liên tục cập nhật các đóng góp do quốc gia quyết định (NDC) của mình hướng tới trung hòa carbon vào năm 2060. Với đặc điểm là quốc gia có diện tích rừng nhiệt đới Amazon lớn nhất hành tinh, Brazil mang có cả tiềm năng và trách nhiệm đặc biệt trong tiến trình đạt mục tiêu Net Zero toàn cầu. Vì vậy, việc học tập kinh nghiệm của Brazil trong bước đầu triển khai thực hiện cam kết Net Zero và đưa ra một số hàm ý cho Việt Nam có ý nghĩa quan trọng.

KINH NGHIỆM CỦA BRAZIL TRONG BƯỚC ĐẦU THỰC HIỆN CAM KẾT NET ZERO

Hoàn thiện khung pháp lý và năng lực thực thi chính sách

Đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2060 là cam kết quan trọng của Brazil trong bối cảnh toàn cầu hóa các nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu (BĐKH). Để thực hiện được mục tiêu này, khung pháp lý đóng vai trò then chốt. Trong bối cảnh Brazil là một quốc gia liên bang với hệ thống hành chính phân quyền, đa tầng và môi trường chính trị nhiều biến động, các thách thức liên quan đến hệ thống pháp luật có ảnh hưởng sâu sắc đến tính khả thi đến việc thực hiện cam kết Net Zero.

Brazil có khung chính sách về khí hậu tương đối sớm trong khu vực Mỹ Latinh. Chính sách Quốc gia về BĐKH (NPCC) năm 2009 đã chính thức hóa cam kết tự nguyện của Brazil về giảm phát thải khí nhà kính theo Công ước Khung của Liên hợp quốc về BĐKH (UNFCCC). Kế hoạch Hành động vì Khí hậu (NDCs) - cập nhật theo Thỏa thuận Paris. Kế hoạch REDD+ Quốc gia “Giảm phát thải từ nạn phá rừng và suy thoái rừng". Brazil xây dựng chính sách thích ứng với BĐKH trong nông nghiệp. Các chính sách nông nghiệp của Brazil liên quan đến thích ứng (và giảm thiểu) BĐKH được đưa vào các công cụ chính sách nông nghiệp cốt lõi, như: tín dụng, bảo hiểm và công cụ quản lý đất đai là quy hoạch. Kế hoạch nông nghiệp phát thải carbon thấp và thích ứng với biến đổi khí hậu (kế hoạch ABC) đã được xây dựng nhằm giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng nông nghiệp với BĐKH. Kế hoạch này đã được cập nhật vào năm 2022 và tiếp đó là việc công bố Chính sách Nông nghiệp Brazil về thích ứng với BĐKH và phát thải Carbon thấp (kế hoạch ABC+). Mục tiêu bao trùm của Kế hoạch này là thúc đẩy thích ứng với BĐKH và giảm phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp Brazil bằng cách tăng hiệu quả và khả năng phục hồi của các hệ thống sản xuất và quản lý cảnh quan tổng hợp.

Brazil cũng đã xây dựng các khung pháp lý như xây dựng Luật tài chính bền vững có hiệu lực năm 2026, xây dựng các luật và quy định về năng lượng tái tạo như: Luật số 14.948/2024 thiết lập khuôn khổ pháp lý cho hydro ít carbon; Luật số 14.993/2024 - luật “Nhiên liệu của tương lai” - thiết lập các chương trình quốc gia nhằm khuyến khích sử dụng nhiên liệu sinh học như SAF, dầu diesel xanh và khí sinh học; luật khung cho Thị trường carbon quốc gia (SBCE) vào năm 2024; Luật số 15.097/2025 - các quy định mới về sản xuất điện gió ngoài khơi ở Brazil. Bên cạnh đó, Chính phủ Brazil đã triển khai một số sáng kiến ​​nhằm giảm thiểu BĐKH, chẳng hạn như thực hiện Chính sách Nhiên liệu Sinh học Quốc gia (RenovaBio) và tăng cường nguồn quỹ để tài trợ cho Kế hoạch Chương trình giảm phát thải khí nhà kính (Plano ABC) nhằm hỗ trợ các hoạt động nông nghiệp bền vững.

Brazil cũng có các chương trình và chính sách hỗ trợ thích ứng với BĐKH trong nhiều khoảng thời gian khác nhau, như: các các biện pháp nhằm giải quyết vấn đề thích ứng dài hạn bao gồm chuyển dịch sản xuất bị ảnh hưởng bởi BĐKH sang các vùng mới (ví dụ như chuyển đổi sản xuất đậu nành từ vùng cận nhiệt đới sang vùng nhiệt đới), phát triển các chuỗi giá trị mới như canh tác các loại đậu, đầu tư vào cơ sở hạ tầng trọng điểm, xây dựng các cơ cấu quản trị mới, lập kế hoạch hợp tác và nghiên cứu đa ngành/liên ngành. Chương trình ABC+ đóng vai trò quan trọng trong các sáng kiến ​​dài hạn, vì nó tài trợ cho việc tiếp nhận và ứng dụng các công nghệ nông nghiệp mới. Tuy nhiên, hiện nay Brazil chưa có luật quy định cụ thể về việc bán năng lượng tái tạo, khuôn khổ pháp lý áp dụng cho việc thương mại hóa năng lượng tái tạo cũng giống như khuôn khổ pháp lý áp dụng cho năng lượng thông thường.

Phục hồi rừng Amazon

Nạn phá rừng và cháy rừng ở Brazil gia tăng và là một trong những nguyên nhân chính gây phát thải khí nhà kính. Chính phủ đã chi 63,5 triệu đô la R cho công tác phòng chống cháy rừng vào năm 2023, tăng 26,2% so với năm 2022, sau khi tính đến lạm phát... (Fabio Schivartche and Karen Silverwood-Cope, 2024). Chính phủ Brazil đã khôi phục các biện pháp thực thi pháp luật chống phá rừng như kế hoạch REDD+ Quốc gia về Giảm phát thải từ nạn phá rừng và suy thoái rừng. Tỷ lệ phá rừng giảm mạnh vào năm 2025, từ tháng 1-7/2025; diện tích rừng Amazon bị cháy giảm 70% so với cùng kỳ năm 2024, còn 2,7 triệu mẫu Anh (1,1 triệu ha), là diện tích cháy nhỏ nhất ở Amazon kể từ năm 2019 (Rainforest Foundation US, 2025). Tuy nhiên, trung bình gần 1 triệu cây vẫn đang bị chặt hạ hoặc đốt cháy mỗi ngày ở Amazon (Rainforest Foundation US, 2023).

Brazil đã áp dụng khái niệm tín chỉ carbon như một phương tiện kiếm nguồn thu tài chính từ những nỗ lực bảo vệ rừng Amazon, đồng thời giảm lượng phát thải carbon. Dưới thời chính phủ Luiz Inacio Lula da Silva, nước này đã củng cố các tổ chức môi trường, đáng chú ý là Viện Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên tái tạo Brazil (Ibama) và tiếp tục chương trình Phòng ngừa và Kiểm soát nạn phá rừng ở Amazon Hợp pháp (PPCDAm). Nạn phá rừng đã giảm đáng kể kể từ khi chính quyền Lula lên nắm quyền, một sự tương phản rõ rệt khi so sánh với cách xử lý vấn đề rừng của chính quyền trước. Ông Lula hiểu rõ tầm quan trọng của việc chống phá rừng. Trong một trong những bài phát biểu đầu tiên của nhiệm kỳ Tổng thống thứ ba, tại Hội nghị COP27, ông đã tuyên bố cam kết của chính phủ sẽ chấm dứt nạn phá rừng vào năm 2030 (European Chair for Sustainable Development and Climate Transition, 2025).

Nạn phá rừng do canh tác nông nghiệp như trồng đậu nành và chăn nuôi gia súc, khai thác mỏ và làm đường, khiến độ che phủ rừng bị thu hẹp ngay cả ở những khu vực không bị cháy. Nên một trong những cách tốt nhất để bảo vệ rừng Amazon khỏi nạn cháy rừng, khai thác mỏ, chăn nuôi công nghiệp và khai thác gỗ bất hợp pháp là đảm bảo và mở rộng quyền sử dụng đất của người dân bản địa sinh sống trên các vùng lãnh thổ này. Người dân bản địa và cộng đồng địa phương phải có quyền quản lý và kiểm soát hợp pháp đối với lãnh thổ của họ, cũng như được tiếp cận công nghệ, đào tạo và các nguồn lực cần thiết để quản lý chúng. Đây là chìa khóa để ngăn ngừa cháy rừng và nạn phá rừng, đồng thời bảo vệ đa dạng sinh học và di sản văn hóa trong khu vực.

Phát triển nông nghiệp bền vững

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB, 2025), ngành nông nghiệp chiếm khoảng 8,4% GDP của Brazil, cung cấp 16,2% tổng số việc làm, chiếm khoảng 40% tổng kim ngạch xuất khẩu với mặt hàng chủ lực là đậu nành, thịt bò và cà phê. Ngành Nông nghiệp tạo ra hàng triệu việc làm và đóng góp lớn cho kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, đi kèm với đó những tác động tiêu cực đến môi trường, đặc biệt là phát thải khí nhà kính (GHG). Khí mêtan trong nông nghiệp chiếm 72% tổng lượng khí thải của Brazil (Climatebonds, 2025). Phát thải khí mêtan từ trang trại chăn nuôi, chủ yếu từ bò. Trong canh tác đậu nành và ngô, sử dụng nhiều phân bón phân tổng hợp gây phát thải nitơ oxit (N₂O), đây cũng là loại khí có tiềm năng làm nóng toàn cầu cao gấp nhiều lần CO₂.

Tại COP26, Brazil đã cam kết đóng góp vào mục tiêu giảm thiểu 30% lượng khí thải mê-tan toàn cầu vào năm 2030, đồng thời tham gia cam kết Mê-tan toàn cầu và phê chuẩn Tu chính án Kigali của Nghị định thư Montreal (CCAC, 2023). Việc giảm quy mô chăn nuôi và kiểm soát việc sử dụng đất có thể làm suy giảm sản lượng, ảnh hưởng đến xuất khẩu và sinh kế nông dân. Brazil đã khởi động chương trình “Plano ABC+”, khuyến khích kỹ thuật nông nghiệp bền vững, như: canh tác không làm đất, trồng xen canh và quản lý đồng cỏ, nhưng tỷ lệ áp dụng vẫn còn thấp do thiếu hỗ trợ tài chính cho các nông dân nhỏ lẻ, thiếu hỗ trợ kỹ thuật và cơ sở hạ tầng. Brazil tiến hành đầu tư vào nông nghiệp bền vững, tăng cường đầu tư vào công nghệ, như: cải tiến giống vật nuôi và thức ăn nhằm giảm khí metan, kết nối chuỗi giá trị để tạo ra các chuỗi cung ứng nông nghiệp bền vững, ít phát thải, gắn tiêu chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, Brazil còn khó khăn trong giám sát và đánh giá tác động giảm phát thải.

Tận dụng nguồn lực tài chính từ quốc tế

Brazil đã tận dụng nguồn lực quốc tế và thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Tuy Brazil mới tiếp cận được một phần nhỏ với các cơ chế tài chính khí hậu toàn cầu như Quỹ Khí hậu xanh (GCF) hay Quỹ Môi trường toàn cầu (GEF), nhưng về lâu dài, để huy động các nguồn lực quốc tế thúc đẩy chương trình khí hậu, Brazil đã thông qua một loạt sáng kiến như đầu tư chuyển đổi sinh thái và khí hậu Brazil; Chương trình huy động vốn tư nhân nước ngoài và phòng ngừa rủi ro tiền tệ. Brazil cũng đã phát hành trái phiếu chính phủ và khôi phục Quỹ Amazon. Đầu tư cơ sở hạ tầng ở Brazil đã ở mức thấp trong những thập kỷ qua, việc thúc đẩy sự tham gia của nước ngoài vào mua sắm công sẽ nâng cao tính cạnh tranh đồng thời tăng cường quản trị doanh nghiệp nhà nước sẽ nâng cao chất lượng dịch vụ cơ sở hạ tầng.

Đầu tư công nghệ

Để thực hiện mục tiêu Net Zero đòi hỏi sự chuyển đổi toàn diện trong cấu trúc kinh tế và xã hội, đặc biệt là trong các lĩnh vực phát thải cao như năng lượng, công nghiệp, nông nghiệp để sử dụng các công nghệ mới như: năng lượng tái tạo, nông nghiệp thông minh, giám sát khí thải… Năng lực công nghệ giữ vai trò cốt lõi, không chỉ trong việc giảm phát thải khí nhà kính, mà còn đảm bảo duy trì tốc độ phát triển kinh tế - xã hội. Brazil đang bước đầu khắc phục những thách thức về công nghệ này. Nhiều công nghệ then chốt phục vụ Net Zero đã được đầu tư như: pin lithium, tua-bin gió ngoài khơi, thiết bị thu giữ carbon… đều được nhập khẩu từ các nước phát triển (chủ yếu là Trung Quốc), nên dẫn đến sự phụ thuộc vào bên ngoài và chi phí cao. Việc khắc phục những thách thức này không chỉ đòi hỏi cải cách chính sách và đầu tư công, mà còn cần sự hợp tác đa phương, sự tham gia tích cực của khu vực tư nhân và cộng đồng khoa học.

Phát triển nhân lực kỹ thuật, chuyên môn cao

Hiện nay, Brazil đang hợp tác với Nhật Bản để giành được sự ủng hộ cho cam kết toàn cầu về việc tăng gấp bốn lần sản lượng nhiên liệu bền vững vào năm 2035, một nỗ lực nhằm thúc đẩy công nghệ giúp khử cacbon cho hệ thống giao thông và năng lượng. Đồng thời, hợp tác kết nối với các nước OECD và nhóm G77 để tiếp nhận công nghệ phù hợp và đào tạo chuyên gia.

MỘT SỐ HÀM Ý CHO VIỆT NAM

Việc thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0 là một quá trình dài hạn, phức tạp và nhiều thách thức, đặc biệt đối với các quốc gia đang phát triển như Brazil và Việt Nam. Bước đầu triển khai thực hiện cam kết Net Zero của Brazil cũng mang lại một số bài học giá trị cho các nước khác như Việt Nam, cụ thể là:

Một là, Việt Nam đã đưa mục tiêu Net Zero vào năm 2050 vào chiến lược phát triển quốc gia và đưa ra các lộ trình bước đầu thực hiện mục tiêu Net Zero như mục tiêu đến năm 2030 sẽ cắt giảm phát thải 43,5% với các hỗ trợ thiết thực và hiệu quả từ quốc tế, đặt mục tiêu phát thải theo từng ngành đến năm 2030 và 2050. Vì vậy, lộ trình cần đảm bảo tính nhất quán giữa phát triển kinh tế và mục tiêu giảm phát thải. Mục tiêu Net Zero là động lực đổi mới mô hình tăng trưởng, góp phần thực hiện chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh. Khi đó, Việt Nam cần phải có khung chính sách minh bạch, rõ ràng, nên cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và chính sách, sửa đổi các luật hiện hành. Từ bài học của Brazil, tuy có khung pháp lý tương đối đầy đủ nhưng vẫn gặp khó khăn trong giám sát thực hiện tại cấp địa phương, thiếu nhân lực và ngân sách cho các cơ quan giám sát khi xử lý nạn phá rừng Amazon. Vì vậy, Việt Nam cần có cơ chế thực thi nhằm đảm bảo thực hiện cam kết Net Zero.

Hai là, cam kết Net Zero nên gắn với đặc điểm và lợi thế sẵn có của từng quốc gia, thay vì dập khuôn mô hình phát triển của các nước phát triển. Brazil tận dụng thế mạnh về năng lượng tái tạo, đặc biệt là thủy điện, gió và sinh khối. Việt Nam có đặc điểm địa lý và khí hậu lý tưởng để sản xuất năng lượng tái tạo, với đường bờ biển dài và thời tiết nhiệt đới gió mùa, nhận được lượng bức xạ nhiệt mặt trời và lượng gió tương đối lớn nên có thể tận dụng lợi thế về phát triển ngành công nghiệp năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời và năng lượng gió.

Ba là, cần đầu tư phát triển nông nghiệp bền vững thông minh. Brazil triển khai chương trình ABC/ABC+ nhằm phát triển mô hình canh tác carbon thấp trong nông nghiệp - ngành đóng vai trò sống còn đối với kinh tế đất nước. Việt Nam cũng đưa ra một số giải pháp phát triển nông nghiệp thông minh và bền vững, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, tự động hoá, nông nghiệp hữu cơ… Chính phủ cần xây dựng cơ chế khuyến khích, hỗ trợ nông dân trong việc chuyển đổi mô hình nông nghiệp sạch như vay vốn, ưu đãi thuế, chuyển giao công nghệ, đào tạo nông dân tiếp cận với nông nghiệp bền vững…

Bốn là, từ bài học của Brazil trong việc bảo vệ rừng Amazon, Việt Nam cần tăng cường bảo vệ và phục hồi rừng nguyên sinh, như: kế hoạch REDD+ Quốc gia về giảm phát thải từ nạn phá rừng và suy thoái rừng của Brazil.

Năm là, cần tranh thủ huy động nguồn tài chính khí hậu quốc tế. Brazil tiếp cận được đa dạng hoá các nguồn vốn bên ngoài như Quỹ Amazon do Đức và NaUy tài trợ, hợp tác với WB… Việt Nam cần chủ động tham gia những hoạt động liên quan tới chuyển dịch năng lượng tại các diễn đàn đa phương, tranh thủ cơ hội hợp tác từ các sáng kiến, giao lưu học hỏi giữa các nước để học hỏi kinh nghiệm và đa dạng hoá nguồn vốn bên ngoài.

Sáu là, cần sự hỗ trợ cho các ngành sử dụng năng lượng hoá thạch dần chuyển sang năng lượng tái tạo. Song song với đó là đầu tư phát triển năng lượng tái tạo, đây là con đường rút ngắn quá trình Việt Nam cũng như các nước tiến gần với mục tiêu Net Zero.

Bảy là, cần đầu tư nghiên cứu khoa học công nghệ, nhằm giải quyết những thách thức phức tạp, đa ngành đặt ra khi thực hiện mục tiêu Net Zero của Việt Nam. Bên cạnh đó, cần minh bạch thông tin về dữ liệu phát thải. Việc xây dựng một nền tảng dữ liệu quốc gia, tăng cường giám sát cộng đồng và ứng dụng công nghệ thông minh là rất cần thiết.

Tám là, cần đưa ra kịch bản rủi ro và các thách thức mới có thể xảy ra khi thực hiện cam kết Net Zero nhằm chuẩn bị trước các tình huống ứng phó.

Chín là, yếu tố xã hội là yếu tố phức tạp cần được giải quyết thiện chí, xem xét lợi ích tổng thể, đảm bảo an sinh xã hội thì các vấn đề, như: bất bình đẳng xã hội sẽ giảm, đồng thuận xã hội tăng cao… có thể giúp Việt Nam thuận lợi thực hiện cam kết của mình. Cần có quá trình chuyển đổi, hướng dẫn, đào tạo lại nhân lực, tạo điều kiện cho người lao động chuyển hướng phù hợp với ngành công nghiệp mới. Đồng thời, cần tổ chức truyền thông, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng, cần sự chung tay của toàn xã hội trong thực hiện mục tiêu Net Zero.

Tài liệu tham khảo:

1. Climatebonds (2025). Overview of Public Incentives for Methane Abatement Practices in Brazilian Agriculture. https://www.climatebonds.net/files/documents/publications/Climate-Bonds_Overview-of-Public-Incentives-for-Methane-Abatement-Practices-in-Brazilian-Agriculture_EN_March-2025.pdf.

2. CCAC (2023). Brazil Launches Transformative Agricultural Methane Project. https://www.ccacoalition.org/news/brazil-launches-transformative-agricultural-methane-project.

3. European Chair for Sustainable Development and Climate Transition (2025). Why brazil needs to end deforestation by 2030. https://www.sciencespo.fr/psia/chair-sustainable-development/2025/08/01/why-brazil-needs-to-end-deforestation-by-2030/.

4. Fabio Schivartche and Karen Silverwood-Cope (2024). Amid Record-Breaking Fires, Will Brazil Confront Its Climate Challenges? https://www.wri.org/insights/brazil-forest-fires-climate-action.

5. Rainforest Foundation US (2023). Brazil Amazon Fires: 26 Million Acres Scorched in 2023, Up 35.4% from Previous Year. https://rainforestfoundation.org/brazil-amazon-fires-2023/.

6. Rainforest Foundation US (2025). Fire in the Amazon. https://rainforestfoundation.org/engage/brazil-amazon-fires/.

7. WB (2025). New World Bank Study Discusses Policies to Make Brazil's Agrifood Sector More Competitive, Sustainable, and Inclusive. https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2025/04/10/new-world-bank-study-brazil-agrifood-sector-public-policies.